Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Doçent Doktor Fatih Şendağ, çikolata kistinin sinsi bir hastalık olduğunu belirterek, "Basit ağrı kesicilerle geçmeyen adet sancılarınızı hafife almayın" diyor. Ancak ağrı tek belirleyici değil. Yalnızca adet düzensizliği şikayetiyle veya çocuğum olmuyor şikayeti ile doktora başvuran kadınların da önemli bir bölümünde çikolata kistine rastlanıyor. Doç. Dr. Fatih Şendağ, çikolata kisti ile ilgili sorularımızı yanıtladı.
-Çikolata kisti nedir?
Endometrium adı verdiğimiz rahim üst tabakasında yer alan endometrium hücreleri batın boşluğuna dökülebilir ve adet kanamasının bir kısmı batın boşluğuna geçebilir. Bu hücreler batında herhangi bir noktada; yumurtalıklar üzerinde, rahim üzerinde, karın iç zarı üzerinde yerleşebilirler ve orada tıpkı adet düzeninde olduğu gibi; "endometrium" dediğimiz tabaka nasıl kalınlaşıyor, dökülüyor ve kanıyorsa onlar da yerleştikleri bölgede adet düzenini taklit ederler. Bu hücrelerin yumurtalığa yerleşmesi sonucu da "çikolata kisti" oluşur. Endometrium hücreleri yumurtalığın içine nüfus ederek yumurtalık içinde çikolata kıvamında ve renginde bir sıvı olarak biriktiği için buna "çikolata kisti" diyoruz.
10 KADINDAN BİRİNDE
-Görülme sıklığı nedir?
Çikolata kisti üreme çağındaki kadınların yüzde 10'unda görülür. Kısırlık problemi olan kadınlarda görülme sıklığı daha da artar ve yüzde 20-40 oranında seyreder.
-Çikolata kistinin oluşum nedenleri nelerdir? Bunlar arasında önleyebileceklerimiz var mı?
Bunu engellemek için maalesef elimizde bir tedavi yok. Herhangi bir gıda, beslenme şekli ya da şişmanlık gibi nedenlerle doğrudan bağlantı kurulamıyor. Daha çok genetik sebepler ön planda. Bir de sigara içen kadınlarda risk artıyor. Risk faktörü olarak bunlar söylenebilir. Ama gerçekte hastalığın altında ne olduğu, nasıl oluştuğu henüz net olarak ortaya konmuş değil. Bu nedenle "teoriler hastalığı" diyoruz. Henüz sebebi net değil. En çok kabul gören teori; adet kanının geriye doğru akması ve bu hücrelerin karın boşluğuna tutunması ve orada gelişmesi.
-Çikolata kistinin belirtileri neler?
Çikolata kisti iki temel şikayete yol açıyor:
* Ağrı (Adet sırasında görülen kasık ağrısı)
* İnfertilite (Kısırlık)
-Hastalığın ağrıya yol açan mekanizması nasıl işliyor?
Kadında adet döngüsü devam ettiği sürece, rahim dışında olmaması gereken bir başka noktaya yerleşen endometrium hücreleri adet dönemlerinde çoğalıyor, dökülüyor ve kanama oluyor. Bu durum dokuları birbirine çekiyor, yapıştırıyor. Örneğin barsaklar rahmin üzerine veya yumurtalık üzerine yapışıyor. İdrar yolları etkilenebiliyor. Hastalığın bu şekilde yol açtığı ağrı, bayanları çok hafif ağrıdan çok şiddetliye kadar çok geniş spektrumda ektileyebiliyor.
-Adet döneminde görülen ağrılar pek çok kadının ortak problemi. Bu ağrının çikolata kistinin belirtisi olup olmadığını anlayabilir miyiz?
Çikolata kisti, adet sancılarının önemli bir kısmında altta yatan neden olabilir ama adet sancısı şiddetli olan her bayan endometriozis veya çikolata kisti demek mümkün değil. Burada şu uyarıyı yapabiliriz. Basit adet sancıları vardır ve 1-2 tane basit ağrı kesici alındığında geçer.
Bu çok büyük problem değildir. Ama çok ciddi adet sancıları yaşanıyorsa, bu sancılar alınan ağrı kesiciye rağmen geçmiyorsa, işe gitmeyi engelliyorsa, yaşam konforunu bozuyorsa o zaman altta yatan neden mutlaka araştırılmalıdır.
-Ağrı şikayeti olmasa da çikolata kisti görülebilir mi?
Evet görülebilir. Birçok hastamızda bu rahatsızlık adet düzensizliğine de yol açıyor. Hastanın hiç ağrısı olmuyor ve adet düzensizliği için geliyor. Bir bakıyorsunuz çikolata kisti var. Ya da "Hiçbir şikayetim yok ama şu kadar yıllık evliyim çocuk sahibi olamıyorum" diye geliyor ve bakıyorsunuz çikolata kisti var. Rakamlara bakıldığında hastaların yüzde 22'sinde hiçbir şikayet olmuyor.
-Tanı nasıl konulur?
Ultrasonla çikolata kisti yüzde 90-95 oranında çok rahat görülebilir. Tanıdan sonra hastada "Ağrı mı, çocuk isteği mi ön planda?" sorusuna yanıt vererek tedavi planlanır.
-Bebek sahibi olmak isteyen kadınlarla, sadece ağrıdan yakınan kadınlarda tedavi farklılık gösteriyor mu?
Evet. Ağrı ön planda ise öncelikle baskılayıcı ilaç tedavilerini deniyoruz. Bu tedavilerde en çok doğum kontrol hapları kullanılır.
Doğum kontrol haplarının düzenli kullanılması hormon düzeyini azalttığı için ağrıyı baskılar ve şikayetler azalır.
Bir başka tedavi şekli de hastada yalancı gebelik oluşturulmasıdır.
Hastayı adetten keserek yalancı bir gebelik oluşturursanız endometriozis geriler. Ama bu çok pratik bir yaklaşım değil. Sonuçta ne kadar süre adet görmeyecek. Bazı iğnelerle 6 ay boyunca hastayı adetten kesebiliyoruz. Zaten daha uzun süre kesmek riskli. Çünkü kemik erimesi yapar ve bu kayıpları daha sonra geri kazanmak mümkün olmayabilir.
Onun için iğne tedavilerini 6 ay kullanıp kesmek gerekir. Ama tedavi bitiminde tekrar şikayetler geri gelebilir.
Doğum kontrol hapları ise bizim için daha pratiktir ve bu hapları daha uzun süre verebiliriz. Eğer hasta çocuk da istemiyorsa, tedavi süresince ilaçlar hem doğum kontrolünü sağlayacaktır hem de ağrısı azaldığı, rahatladığı için hayat kalitesi artacaktır.
Çocuk isteği ön planda olan bir hastaya ise tabii ki doğum kontrol hapı vermiyoruz. Kısırlık yakınması varsa hasta ameliyat edilmelidir.
-Tedavide ameliyat ne zaman devreye giriyor?
Ağrısı olan bir hastayı ele alalım. İlk adet döneminden itibaren ağrı çekiyor olabilir, bu ağrı ileri yaşlarda ortaya çıkabilir... Hastanın yaşına göre işler değişiyor. Evli olmayan bayanlarda ilaç tedavisini öncelikle olarak düşünüp, genç kızlarda ilaçla çözmeye çalışıyoruz.
Ama ilaç tedavisi ile başarılı olamazsak, hastanın ağrıdan dolayı hayat konforu çok bozuluyorsa o zaman ameliyat öneriyoruz.
"Tedavide altın standart kapalı ameliyattır"
Çikolata kistinin ameliyatında altın standart kapalı ameliyattır(laparoskopik cerrahi). Genç bir bayan düşünün, ameliyatın açık yöntemle 10-15 santim kesilerek yapıldığını. Düşünün bu bayan gelecekte evlenecek, çocuk doğuracak, ameliyatta yapışıklıkları artarsa yumurtalık kanalları tıkanırsa çocuk sahibi olması zorlaşabilir. Laparoskopinin bu yönlerden bir avantajı var. Karnı açmıyorsunuz, açık atmosferle temas etmiyor. Bir santimetrelik kesiden ameliyatı gerçekleştiriyorsunuz. Hasta hiçbir kesi olmadan evine gidebiliyor, ertesi gün ayağa kalkabiliyor. Ameliyat sonrası ağrı daha az görülüyor. Günlük aktivitelere dönüş daha hızlı oluyor. Açık cerrahide cildi yedi kat kesip yedi kat dikiyorsunuz. Her kestiğiniz tabaka daha sonra size ağrı olarak geri dönüyor. Dolayısıyla bunları düşündüğümüz zaman laparoskopik cerrahi çok avantajlı.
-Ameliyattan sonra hastalarda memnuniyet derecesi nedir? Hastalık tamamen ortadan kaldırılabilir mi?
Endometrioz tamamen ortadan kaldırılabilen bir hastalık değil maalesef. Kesin tedavisi halen yok. Nedeni kesin olarak bilinmediği için tedaviler de hastaların şikayetlerine yönelik yapılır. Bir hastalığın tedavisi kesin bilinmiyorsa tedavisi de kesin bilinmiyor demektir. Çikolata kistinde de bir sürü tedavi ve teori vardır ama şu anda en gerçekçi tedavi ameliyattır yine de.
-Çikolata kisti tamamen tedavi edilemiyorsa, hastalar ameliyattan sonra ne kadar süre rahat ediyor?
Ameliyatta uygulanan teknik önemli. Amaç yumurtalıklara minimal zarar vererek kisti çıkartmaktır. Eğer bu iyi uygulanırsa hastalığın tekrarlama şansı yüzde 5'ten azdır. Ama bazı teknikler vardır ve o tekniklerde cerrah sadece kistin içine girer ve iğne ile içini boşaltır. Buna aspirasyon diyoruz. Yani kist cidarı olduğu gibi kalır içerde veya kısmi olarak alınır. Bu tekniklerde kistin tekrarlama riski yüzde 70-80'dir. Tam bir kist eksizyonu yapılarak kist cidarının tamamen çıkarıldığı tekniklerde hastalığın tekrarlama şansı yüzde 5'lere düşer.