Hürrem Sultan'ın İstanbul'dan Edirne'ye, Mekke'den Kudüs'e kadar pek çok şehri, ihtiyacı olan yapılarla süslediğini söyleyerek başlayalım yazıya. Yardımseverliğini saraya geldiği ilk yıllarda gösteren, cariyeyken aldığı maaşı Mekke'ye göndermek isteyen Hürrem Sultan, dizide de izlediğimiz gibi bunun için özgür olması gerektiğini öğrenince, Sultan Süleyman'a mektup yazarak durumu anlatır. Azad edilince de yıllık altı bin altın bağışta bulunur. Haseki Sultan olduktan sonra da, çeşitli şehirlere cami, imaret, kervansaray gibi hayratlar yapmaya devam eder. Eserlerinin çoğu Mimar Sinan tarafından yaptırılır.
Bunlardan biri, Edirne'deki su yolları. Uzunköprü'de, Haseki Sultan adını taşıyan bir kervansaray ve cami inşa ettirdiği de biliniyor. Günümüzde Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak hizmet veren Haseki Sultan Külliyesi de Hürrem Sultan'ın isteğiyle yapılıyor. İçinde cami, medrese, sübyan mektebi, çeşme, imaret ve darüşşifa olan külliye 12 yılda tamamlanıyor.
KUDÜS'E AŞEVİ
Sultanahmet Camii ve Ayasofya arasında bulunan çifte hamam da Hürrem Sultan'ın İstanbul'da yaptırdığı bir başka hayratı. Burayı, vakıflarına gelir sağlamak amacıyla yaptırıyor. Ölmeden bir yıl önce çok fukara olduğunu öğrenince Kudüs'e bir imaret yaptırır. O tarihlerde günde 999 yoksula bir tas çorba ve bir somun ekmek verilen imarethane, halen varlığını sürdürüyor ve ilk günkü gibi fakirlere yemek dağıtmaya devam ediyor.
Gelelim çeşmelere. Dünkü yazıda Osmanlı sultanı ve saray kadınlarının 137 adet çeşme yaptırdığını söylemiştim. İlk çeşmeyi II. Bayezid'in saltanatı zamanında kızı Hatice Sultan yaptırmış. Edirnekapı'daki Çukurbostan'da inşa edilen cami ve mektebin yanına bir de çeşme ilave edilmiş.
Oğullarının padişah olmasıyla Valide Sultan ünvanı alan kadınların, hayır ve inşa çalışmalarına ağırlık verdiğini ve bu çalışmaların, güçlerinin, zenginliklerinin ve payelerinin yükselmesiyle birlikte arttığı ve süreklilik gösterdiğini söylemek mümkün.
137 ÇEŞME
Kadın Eserleri Kütüphanesi yayınlarından 2005 yılı ajandası Kadın ve Su'dan öğrendiğimiz bilgilere göre, en çok çeşme yaptıran valide sultan, III. Mustafa'nın eşi ve III. Selim'in annesi Mihrişah Sultan. Saptanabilen 13 çeşmesi var. İkinci sırayı, 9 çeşmesiyle II. Mahmud'un eşlerinden ve Sultan Abdülmecid'in annesi Bezmialem Valide Sultan alıyor.
Padişah kızları ve torunlarının yanı sıra sarayda çalışan kadınlar da hayır işlerinde bulunmuşlar. Çeşme sahibi olan kadınlar arasında 8 hazinedar usta, 7 kalfa, 6 kethuda bulunuyor.
Kimi çeşmelerin kitabelerinde çeşmeyi yaptıran kadının malından harcama yaptığı özellikle vurgulanıyor. Kitabelerde çeşmenin yaptırılma amacı da vurgulanıyor. Çeşmelerin susuzların susuzluğunu giderme, suyu olmayan mahallelerin su gereksinimini karşılama ve hayır amacının yanı sıra ölen yakınların ruhları için de yaptırıldığı belirtiliyor.
Sultanlara bir de bu gözle bakmakta yarar var.