Halet Çambel. Adını daha önce duydunuz mu bilmem ama çok önemli bir bilim insanıydı. Öncü kadınlarımızdandı. Dünya çapında tanınmış bir arkeolog, olimpiyatlara katılan ilk kadın sporcu.
Tarih öncesi ve antik tarihin önemli bilim insanları arasında yer alan, Türk Hitit biliminin en değerli ve en bilgili uzmanı olan Halet Çambel, geçtiğimiz Pazar günü 98 yaşında sessiz sedasız aramızdan ayrıldı.
Ne yazık ki rol modeli olacak önemli insanları tanımıyor, tanıtmıyoruz. Bunda medyanın da payı var okuyucu ve izleyicilerin de. Televizyon kanallarında bu tür insanları tanıyacağımız sohbet programları yayınlanmıyor mesela. Belgesel deyince aklımıza hep hayvanlar ve doğal yaşam geliyor oysa ömrünü bilime ve ülkesine adamış insanların hayatları da bir belgesel. Ancak bizim kanal yöneticilerimiz için bu tür projeler "fazla ağır ve ciddi" bulunuyor ve izlenmeyeceği gerekçesi ile geri çevriliyor. Halet Çambel ile ilgili bir belgeseli bir zamanlar TRT 2'de izlemiştim.
HÖYÜKTE YAŞAM
Hayatı filme konu olacak kadar zengin. Berlin'de ailesinin üçüncü çocuğu olarak dünyaya gelir. Babası elçilikte ateşe olarak görev yapmaktadır. Memleket işgal altındadır. Çambel sekiz yaşındayken aile Türkiye'ye döner ve Arnavutköy sahilinde bulunan geniş ve kırmızı ahşaptan yapılan bir köşke taşınır. Uzun yıllar kazı çalışmaları nedeniyle Anadolu'da bir höyükte yaşayan Çambel daha sonra bu evde yaşamını sürdürür ve burada hayata veda eder. Yalıyı ölmeden önce Boğaziçi Üniversitesi'ne bağışladığını da hatırlatayım.
Arnavutköy Kız Lisesi, şimdiki adıyla Robert Koleji'ni bitiren Çambel, üniversite eğitimini Paris Sorbonne'da yapar. O yıllarda Alman bilim adamlarının hakim olduğu arkeoloji seçer ve Ön Asyalı diller olan Hititçe, Asurca ve İbranice de öğrenir.
Ülkeye döner dönmez de çalışma hayatına başlar. 1946 yılında Osmaniye'nin Kadirli İlçesi sınırlarındaki Karatepe Höyüğü kazısını başlatır. Karatepe'de iki dilli kalıntıları iğneyle kuyu kazarcasına ortaya çıkaran Prof. Dr. Halet Çambel'in ömrünü bu höyüğe adadığını söylemek yanlış olmaz. Eşi Nail Çakırhan ile birlikte bu höyükte bir kulübede yaşamaya başlarlar. Daha sonra aynı yerde 2 odalı bir ev yaparak yaşamını sürdürürken araştırmalarına devam eder.
ANADOLU'DA BİR KADIN
50 yıldan fazla bir zamanı prehistorya ve arkeolojiye adayan ve Hitit alfabesini çözen Çambel pek çok ödülün de sahibi. 2005 yılında Hollanda devleti tarafından kültür ve kalkınmaya hizmet edenlere verilen Prens Claus ödülünü aldı. 2010 yılında da Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen "2010 Yılı Kültür ve Sanat Büyük Ödülünü" de arkeoloji alanında yaptıkları çalışmalar ve arkeoloji bilimine üstün katkılarından dolayı Prof. Dr. Nimet Özgüç ile birlikte aldı.
Nasıl idealist ve güçlü bir kadın olduğunu şu sözler gayet güzel özetliyor: "Anadolu'nun küçük köylerinde okullar yokken, kazıda çalışan işçilerin çocuklarını her gün üç saat eğitmek Halet ve arkadaşlarının gönüllü üstlendikleri görevleri arasındaydı. Aynı zamanda köylülerin sağlığına bakarlardı. Ondan dolayı kazı yerine çiftçiler çok gelirdi. Kırk yaşlarında güzel bir kadın olmasına rağmen, Halet'e karşı saygılı davranıyorlardı, çiftçiler. O pratik pantolonlar, basit, yukarıya kadar kapalı ve üst kolları tamamen örten bluzlar giyerdi, kısa kesilen saçlarına erkek şapkası takardı. Çiftçilere istedikleri ve planladıklarını düzgün ve doğru olarak söylerdi."
Nur içinde yatsın...