Bireysel emeklilik sistemi ilk uygulamaya başlandığı 2003 yılından bu yana kuşkular pek eksilmedi. Öncesindeki hayat sigortası ya da konut edindirme yardımlarıyla benzetilmek istendiğinden hep sisteme kuşkuyla yaklaşıldı. Gerek basın mensupları gerekse akademisyenler tarafından haksız eleştirilere maruz kaldı. Oysa Türkiye gibi emeklilikte geçerli yetersiz diyebileceğimiz maddi koşullara sahip ülkelerde önemli rol oynuyor bu sistem. Daha doğrusu tamamlayıcı bir görev üstleniyor.
Sermaye Piyasası Kurulu bünyesinde ilk yapılan çalışmalarda ben de vardım. Ülke örnekleri incelendi, Türkiye'nin demografik özellikleri, tasarruf oranları, gelir düzeyi ve alım gücü gibi iç dinamikleri dikkate alınarak en uygun uygulama modeli belirlendi. Sistem başladığından bu yana devlet tarafından destekleniyor.
Önce vergi teşviki uygulandı.
Katılımcılar yaptıkları katkı payları oranında daha az vergi matrahına ulaştılar ve daha az gelir vergisi ödediler. Matrah hemen şişmediği için bir üst vergi dilimine de birkaç ay gecikmeyle geçtiler. Sonuçta aylık yüzde 30,35'lere varan bir teşvik hak ettiler.
KATKI FONLARININ İÇERİĞİ
Birkaç yıl önce teşvik sistemi değişti. Vergi matrahından düşmek yerine devlet katılımcıların yaptığı dönemsel katkının yüzde 25'i "devlet katkı payı" adı altında katılımcıların hesabına geçmeye başladı.
Yani 100 TL aylık ödeme yapana 25 TL de devletten geldi. Devlet katkı paylarının değerlendirildiği özel fonlar var bireysel emeklilik şirketleri tarafından kurulan. Bu fonların içerikleri Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılan ve yürütülen "Bireysel Emeklilik Sisteminde Devlet Katkısı Hakkında Yönetmelik" ile belirleniyor. Devletten gelen yüzde 25'lik katkının gitmesi gerektiği katkı fonlarının en az yüzde 75'inin devlet iç borçlanma senetlerinden oluşması gerekiyor.
Fonun kalan kısmı ise hisse senedi, borçlanma araçları, mevduatları, katılım hesapları ve kira sertifikaları ile tamamlanıyor. Son değişiklik ile katkı fonlarının en az yüzde 10'unun Borsa İstanbul bünyesinde teşekkül edilen bazı endekslerde yer alan hisse senetlerinden oluşması zorunluluğu getirildi. BIST 100, BIST Sürdürülebilirlik Endeksi, BIST Kurumsal Yönetim Endeksi ve BIST Katılım Endeksindeki hisse senetleri katkı fonuna konu olabilecek.
PROFİLE GÖRE HİSSE SENEDİ
Birkaç noktaya açıklık getirelim.
Faize sıcak bakmadığı gibi bazı sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin karına ortak olmak istemeyen bireysel emeklilik katılımcıları olabilir.
BIST Katılım Endeksi bu duyarlılığa sahip tasarruf sahipleri için kurulmuş.
Çevreye duyarlı katılımcılar için ise BIST Sürdürülebilirlik Endeksi var.
Dolayısıyla bireysel emeklilik şirketleri katılımcı profillerine göre kurdukları bu fonlarına mevzuat değişikliği sonrasında en az yüzde 10 yukarıda saydığımız hisse senetlerini koyacaklar. Böylece Borsaya da talep yönünü güçlendirerek destek vermiş olacaklar. Değişiklik tamamen bundan ibaret... Yani paniğe gerek yok. Tabi şu çekincemizi korumak kaydıyla... Bireysel emeklilik sisteminin yeniden yapılandırılması ve kıdem tazminatı fonu ile entegre edilmesi planı halen olasılık dahilinde mi? Detayları ne olacak? İşte bu soruların yanıtlarına göre konu hakkındaki düşüncelerim değişebilir.