Uzun süredir bu köşeden okuyucularımızın sorularını cevaplıyoruz. Gelen sorulardan önemli bir bölümünü kıdem tazminatı konuları oluşturuyor.
Kıdem tazminatı milyonlarca çalışan için aslında bir güvence. 1 yılı dolduran her çalışan, birikmiş tazminatının hesabını yapıyor.
Peki tazminat nasıl hesaplanıyor, kimler alabiliyor? İşte bize ulaşan sorulardan derlediğimiz başlıklarla bir tazminat rehberi...
1) Kıdem tazminatı nedir?
Çalışanların çeşitli sebeplerle işten ayrıldıklarında, çalıştıkları yıllar karşılığında işverence kendilerine ödenen para kıdem tazminatını oluşturuyor.
2) Kimler tazminat alabilir?
Kıdem tazminatını aynı iş yerinde en az 1 yılı doldurmuş olan çalışanlar alabiliyor. 1 yılı doldurmamış çalışanlar, ayrıldıklarında tazminat alamıyorlar.
3) Memurlar kıdem tazminatı alabiliyor mu?
Kıdem tazminatı kamuda ya da özel sektörde çalışan işçileri kapsıyor.
Kendi işini yapanlar yani Bağ-Kur'lular ve 4C'li dediğimiz memurlar tazminat alamıyor. Memurlar emeklilik ikramiyesi alıyor.
4) Şartları var mı?
Genel anlamıyla kıdem tazminatını alabilmek için kişinin kendi istek ve kusuru dışında işten çıkartılması gerekiyor. İşçi herhangi bir sebep olmadan istifa edip ayrılırsa, kıdem tazminatı alamıyor.
5) Kendi isteği ile ayrılanlar alamıyor mu?
Genel anlamıyla baktığınızda istifa edenler kıdem tazminatı alamıyorlar. Ancak bunun istisnaları var.
- İş Kanunu 24. Madde'de sayılan haklı fesih şartlarının oluşması durumunda istifa edenler tazminat alabiliyor.
- Emekli olanlar kendi istekleriyle ayrılıp tazminat alabiliyor.
- Zorunlu askerlik görevine gidenler ayrılıp tazminat alabiliyor.
- Evliliğinin üzerinden 1 yıl geçene kadar ayrılan kadın çalışanlar tazminat alabiliyor.
- 9 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanlar SGK'dan 15 yıl 3.600 gün şartlarını tamamladıklarına dair yazı aldıktan sonra kendi istekleriyle ayrılıp tazminat alabiliyorlar.
-Vefat halinde de yakınlarına tazminat ödeniyor.
6) Doğum yapan kadınlar tazminat alabilir mi?
Bu sebeple işten ayrılma durumunda kıdem tazminatı alınamıyor.
Sağlık sebepleri ile tazminat alınabilmesi için belli şartlar bulunuyor. Bunun için işyerinde bir hastalık bulaşma riski olması gerekiyor. Bunun dışındaki sağlık sorunları (malullük ve sakatlık hariç) tazminat alma gerektirmiyor.
7) Tazminat nasıl hesaplanıyor?
Kıdem tazminatı hesabı yapılırken işçinin çalıştığı süreye bakılıyor. Her yıl için son brüt maaşından bir maaş hesaplanıyor.
Bir yılı tamamlamayan süreler de hesaba katılıyor. Yani 3 yıl çalışan ve brüt maaşı 2 bin lira olan bir çalışan 6 bin lira tazminat alıyor. Bu işçi 3 yıl 3 ay çalıştığında bu 3 aylık kısım da hesaba katılıyor ve tazminat miktarı 6 bin 500 liraya çıkıyor.
8) Düşük gösterilen ücret mi geçerli?
Çalışanların brüt ücretleri hesaplanırken öncelikle SGK'ya bildirilen prime esas kazanca bakılıyor. O yüzden maaşı yüksek olup da asgari ücretten gösterilenler tazminat sorunu yaşıyor.
Gerçcek maaşı bordroya göstermeyen işverenleri mutlaka ALO 170'e bildirin.
9) Giydirilmiş brüt ücret nedir?
Kıdem tazminatında kullanılacak brüt ücret sadece maaştan oluşmuyor. Çalışana düzenli olarak sağlanan tüm para ve para ile ölçülebilen ödemeler (yol parası, yemek parası, düzenli ödenen ikramiyeler gibi) brüt ücrete ekleniyor. Örneğin brüt ücreti 3 bin lira olan bir çalışana her yıl 500 lira ikramiye ödeniyorsa brüt ücreti 3.500 lira olarak alınıp çalıştığı yıl ile çarpılıyor. Burada düzenli ödenmeyen mesai, prim gibi ödemeler dikkate alınmıyor.
10) Tazminat miktarında bir sınır var mı?
Evet kıdem tazminatı her yıl belirlenen tavan ücret kadar oluyor.
Maaş ne kadar olursa olsun brüt ücret bu belirlenen rakamı aşamıyor. 2019 yılında bu rakam 6 bin 17 lira olarak uygulanıyor.
Basın İş Kanunu'na tabi çalışan gazetecilerde ise tazminat tavanı uygulanmıyor.
11) Tazminattan hangi kesintiler yapılıyor, taksit oluyor mu?
Kıdem tazminatından damga vergisi dışında kesinti olmuyor.
İşveren tazminatı hemen, ve tek seferde bankaya yatırarak ödemek zorunda. İşçinin rızası olmadan taksit yapılamıyor.
12) Tazminat almanın sınırı var mı? Her işyerinden alınabilir mi?
Tazminat almanın bir sınırı yok. Şartlar oluştuktan sonra her iş değiştirdiğinizde tazminat alabilirsiniz. Tabii son işyerinizdeki çalışmanın 1 yılı doldurması gerekiyor.
13) Gazetecilerde kıdem tazminatı farklı mı?
Basın İş Kanunu'na tabi çalışan gazetecilerde tazminat hak etme süresi farklıdır. Meslekte en az beş yıl çalışmış olan gazetecilere kıdem tazminatı hakkı veriliyor.
Bu süre son gazetedeki değil, meslekteki kıdemine göre belirleniyor.
14) İşyeri kapansa ya da iflas etse tazminat hakkı kayboluyor mu?
İşyerinin kapanması, iflas etmesi ya da başkasına devredilmesi, satılması gibi durumlar kıdem tazminatı hakkını ortadan kaldırmıyor.