Dünyada 90 bin kadar dönme olduğu tahmin ediliyor. Bunun 60-70 bini Türk vatandaşıdır. Bu konuda yeni çıkmış araştırma ürünü bir kitap okudum.
Osmanlı hoşgörülü bir devletti. Çok sayıda Hristiyan ve Musevi vatandaşı vardı.
Dönmeliğin kurucusu Sabatay Sevi 1626'da İzmir'de bir Musevi ailenin çocuğu olarak doğdu. İzmir'de 1650'lerde 60 bin Müslüman, 15 bin Rum, 7 bin Yahudi yaşamaktaydı.
Yahudi toplumunda hep bir Mesih (kurtarıcı) beklentisi vardır. Sabatay 1622'de kendisini beklenen kurtarıcı ilan etti. Yaşı 22'dir, duygusal gel-gitler yaşayan biridir.
Yahudiler onu aforoz etti. 1650'de İzmir'den ayrıldı. On yıl çeşitli yerlerde dolaştıktan sonra tekrar İzmir'e döndü.
Fikirleri ve davranışlarıyla tepkiye yol açtı.
Zincire vurulup başkent İstanbul'a götürüldü.
Oradaki Yahudi cemaati ona karşıydı, Çanakkale'ye sürüldü.
ŞEKLEN MÜSLÜMAN
Yavaş yavaş taraftarları arttı. Nihayet Padişahın huzurunda sorgulandı, idam edilecekken, Müslüman olmak şartıyla bağışlandı, o da Müslüman oldu.
Ancak genel kanaat, baskı altında İslam'ı kabul ettiği ve kendi inançlarını bırakmadığı yönündedir.
Şeklen Müslüman olduktan sonra Aziz Mehmet adını alan Sevi'ye sarayda bir görev verildi.
Sabatay 1675'te Arnavutluk'a sürülünceye kadar Edirne, İstanbul ve Selanik'te "sırları"nı takipçileriyle paylaştı. 50 yaşında 1676'da öldü. Selanik, Edirne ve İzmir'de taraftarları çoktu.
Mensuplarına "Dönme" dendi.
Bunlar namaz ve Hac gibi İslam'ın görünür ibadetlerini titizlikle uygulardı.
Ayrıca kendi gizli inançlarının gereğini de yaparlardı.
Dönmeler bulundukları yerlerde örgütlü, eğitimli ve zengin kesimi oluşturdular.
Resmen Müslüman sayıldıklarından ticari imkanlar onlar için açıktı. Yabancılarla da ekonomik ilişkileri iyi idi.
Mübadelede Selanikli Dönmeler Türkiye'ye gönderildi. Başta bunu istemeseler de daha sonraki Nazi soykırımından böylece kurtulmuş oldular.
Dönmeler 19. Asırda çeşitli modern okullar açtılar. Bunlar Cumhuriyetten sonra da öğretime devam ettiler.
BEYAZ TÜRKLER
Cumhuriyet döneminde Dönmeler kamusal düzeyde, "itibarlı" seküler Türk vatandaşı oldu. Bazıları etnik ve gizli kimliklerini korudu, bir kısmı da yeni Türk toplumunda değişen derecelerde asimile oldu.
"Beyaz Türkler" denenlerin çoğu Dönme kökenlidir. Modern laik Türk devleti Dönmeler için en iyi yerdi.
İçlerinde birbirleriyle rekabet halinde laik, Kemalist, liberal, sosyalist, komünist, hatta muhafazakarlar çıktı.
Bütün bunları Cengiz Şiman'ın "Suskunluğun Yükü Sabatay Sevi ve Osmanlı-Türk Dönmelerinin Evrimi" adlı kitaptan öğrendim (Doğan Kitap).
Eser Harvard'da yapılmış bir doktora çalışmasıdır. Bana son derece objektif ve bilimsel geldi.
Kitap sadece Sabataycılık için değil, Yahudilik, Osmanlı ve Türk tarihi için de önemli bir vesika değerindedir.