Sadece kedi vücudunda çoğalabilen toksoplazma gondii paraziti, enfekte olmuş kedilerin dışkısı aracılığıyla yiyeceklerimize bulaşarak sağlığımızı tehdit ediyor. Sebze ve meyvelerin yanı sıra dış ortamda beslenen etini yediğimiz hayvanların da vücuduna bulaşan parazit, bu etler iyi pişirilmediği takdirde yine bir tehdit unsuru olarak karşımıza çıkabiliyor. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Profesör Doktor Yüksel Gürüz, hastalığın meydana geliş öyküsü ile ilgili olarak, "Ağız yolu ile alınan bu ookistler (toksoplazma gondii parazitinin yavrusu diyebiliriz) barsağımızda hızla çoğalıp tüm çekirdekli hücreleri istila edebilir. Hatta bağışıklık sisteminin askeri olarak bilinen makrofajlar bile bu saldırıya karşı çaresizdir.
İnsanda bağışıklık sistemi düzgün işliyorsa bu hastalık bulgu vermeden atlatılır. Yüzde 10 kadarımız ise üst solunum yolu enfeksiyonu geçirdiğimizi sanırız. Boğazımız ağrır, baş-boyun bölgesinde lenf bezlerimiz şişer, hafif bir ateşimiz olur, biraz da baş ağrısı ile gripten farkı yok gibidir. Bu parazitin bir özelliği de kas dokusunda ama özellikle beyin ve gözde ömür boyu canlı kalabilerek yavaş çoğalan formlara dönüşebilmesidir. Böylece bağışıklık sisteminin yeterince aktif olmadığı bu bölgelerde bizim zayıf anımızı bekler. Bu hastalık iyi pişmemiş veya çiğ yenen enfekte koyun, sığır ve domuz eti, organ nakli ile de insanlara bulaşabilmektedir" diyor.
Diyelim test yaptırdık ve enfekte olduğumuz ortaya çıktı. Nasıl bir tedavi uygulanır, hastalığın kesin tedavisi var mıdır? Bu durumda iki seçenek var. Birincisi; kişinin bağışıklık sistemi sağlamsa ve hamile değilse tedavi verilmiyor. İkincisi; kişinin lenf bezlerinde şişme veya görme ile ilgili problemleri varsa ilaç tedavisi uygulanıyor. Ama ilaç tedavisinin sadece durdurucu etkisi var. Hastalığı sıfırlayan bir tedavi henüz keşfedilmiş değil.
NASIL BULAŞIYOR?
Toksoplazma gondii parazitinin dişisi ve erkeği sadece kedilerin barsağında bir araya gelerek üreyebilir. Başka bir yerde üremesi mümkün değildir. Burada üreyen parazitler kedinin dışkısı ile dış dünyaya atılır ve buradan diğer canlılara sindirim sistemi yolu ile bulaşır. Enfeksiyonun insan veya diğer hayvanlara bulaşabilmesi için ağız yolundan girmesi gerekir. Parazitler, sığır, koyun, inek gibi hayvanların sindirim sistemine geçer. Daha sonra buradan kas dokusu içine geçerek hayvanı enfekte eder. Böyle bir hayvanın eti pişirilmeden veya az pişirilerek bir insan tarafından yendiğinde direkt olarak o insanda da enfeksiyona neden olur. Bir başka bulaşma yolu da enfekte bir anne adayından hamilelik esnasında fetusa bulaşmadır.
1 YIL YAŞAYABİLİYOR
Prof. Dr. Yüksel Gürüz, kedi barsağında toksoplazma gondii parazitinin dişi ve erkek formlarının birleşmesiyle oluşan yeni parazitlerin "ookist" olarak adlandırıldığını belirterek, "Ookistler kedi dışkısı ile dış ortama atılır. Dış ortam koşullarına ve insan midesinin asid ortamına dayanıklı olan ookist, 1-2 gün içinde uygun sıcaklık ve nemde bulaştırıcılık özelliği kazanır ve yaklaşık olarak da 1 yıl kadar dış ortamda bu özelliğini korur" diyor.
SEBZE, MEYVE, KUM...
Peki her kedi potansiyel bir tokpozlazma bulaştırıcısı mıdır? Prof. Dr. Yüksel Gürüz bu konuda şunları söylüyor: "İstatistikler dünyadaki kedilerin yüzde 1'inin 'toxoplasma gondii' ile enfekte olduğunu gösteriyor. Enfekte bir kedinin milyonlarca ookist çıkardığını göz önüne alırsak tehlike daha iyi anlaşılacaktır. Ne yazık ki, yavru kediler tüm şirinliklerine rağmen enfeksiyonun yayılmasında daha büyük öneme sahiptir. Kedi dışkısı ile atılan ookistler sularımızı, sebze ve meyvelerimizi, ellerimizi kirletebileceği gibi özellikle kum havuzlarında oynayan çocuklarımızı tehdit ediyor."
Anne adayları özellikle dikkat etmeli
Özellikle hamileliğin erken dönemlerinde geçirilen toksoplazma hastalığının anne karnındaki bebekte çok ciddi kalıcı nörolojik hasara neden olabileceğine dikkat çeken Prof. Dr. Yüksel Gürüz, "Toksoplazma bazen de ölü doğuma ve düşüklere zemin hazırlar. Etkilenen bebeklerde beyin gelişmesi, hidrosefali, mikrosefali, zeka geriliği, körlüğe kadar gidebilen göz hasarları oluşabilir. ABD'de her 10.000 canlı doğumdan birinde bu hastalığın görüldüğü bildirilmiştir. Ülkemizde yıllık doğum sayısı 1.300.000 civarında olduğunu biliyoruz. İstatistik sonuçlarını buna uygulayacak olursak 130 civarında doğumsal toxoplasmosisli bebekten konuşuyor olacağız. Bu çocukların topluma kazandırılması, sağlıklı olarak yaşabilmeleri için ABD'de yapılan çalışmalar giderlerin 300 milyon USD üzerinde olduğunu, bir de bu çocuklara bakmak için ebeveynlerin iş kayıpları ile bu çocukların üretememesinden kaynaklanan kayıpları hesapladığımızda yarım milyar dolar gibi bir rakam ortaya çıkmaktadır" diyor.
Korunmak için:
Prof. Dr. Yüksel Gürüz, aşağıda sıralanan önlemleri aldığımız takdirde toksoplazmadan rahatlıkla korunabileceğimizi söylüyor:
* Ellerinizi sık sık su ve sabunla yıkayın.
* Sebze ve meyveleri iyice yıkadıktan sonra sirkeli sudan geçirip durulayın. (Özellikle marul ve yapraklı her türlü sebze, salatalık, domates ve çilek gibi toprağa temas eden sebze ve meyveleri daha dikkatli temizleyin.)
* Etleri en az 2 gün -20 santtigrat derecede dondurduktan sonra tüketin.
* Etin her tarafını (iç ısısı 70oC olacak şekilde) iyice pişirin.
* Et kestiğiniz bıçakla salata hazırlamayın, meyve soymayın.
* Et tahtası üzerinde sebze-meyve kesmeyin.
* Elinizde yara veya kesik varsa eldiven takmadan et kesmeyin, köfte yapmayın.
* Çiğ eti, tuzunu kontrol etmek amaçlı ağzınıza sokmayın. (Örneğin dolma içi hazırlarken)
* Bebek sahibi olmayı düşünüyorsanız gebelikten önce gerekli tahlilleri yaptırın.
Kedi besliyorsanız
* Sokağa salmayın.
* Kuru mama ile besleyin.
* Kumunu her gün değiştirin.
* Atacağınız kumu bir poşete koyup ağzını sıkıca kapattıktan sonra çöpe atın.
*Kedi temizliği yaparken eldiven takın.
"Hemen kedinizi suçlamayın"
Evinde kedi besleyen birçok kişinin toksoplazmadan haklı olarak çekindiğini ifade eden Veteriner Hekim Kutlu Dayıoğlu, enfekte olan kişilerin hemen "Hastalık bana kedimden bulaştı diye düşünmemesi gerekir" diyor ve ekliyor: "Örneğin plajda kumda oturuyorsunuz. Gece pek çok kedinin dışkı yaptığı kumun bulaştığı elinizi şöyle bir silkeleyip mısır yiyorsunuz. Bu kum, toksoplazma açısından evinizde beslediğiniz kediden çok daha riskli olabilir."
Toksoplazma gondii:
3 mikron eninde (milimetrenin binde biri) ve 8 mikron boyundaki toksoplazma gondii; insan dahil dünyadaki tüm sıcak kanlı canlıları ve kuşları enfekte edebilen tek hücreli bir parazittir ve hayvanlardan insanlara geçen toksoplazmozis hastalığına neden olur.