Diz protezlerinin kişinin rahat merdiven inip çıkmasını ve daha uzun süre yürüyebilmesini sağladığını belirten Op. Dr. Barış Gültekin, "Protez ameliyatı sanılanın aksine bir ağırlık yaratmayan, insanın yürümesini ve dizini bükmesini kolaylaştıran bir ameliyattır" diyor. Op. Dr. Barış Gültekin, diz protezi ameliyatlarının kimlere özellikle önerildiği sorusunu ise şöyle yanıtlıyor: "Özellikle 60 yaş üzeri hastalar günlük hayatlarında yapmaları gereken aktiviteleri yerine getiremiyorlarsa ve bu aktiviteleri yerine getirememelerinin sebebi dizleri ise, bu ameliyat sayesinde hem ağrıları azalacak hem de hareket kabiliyetleri artacaktır." Özel Deniz Hastanesi hekimlerinden Op. Dr. Barış Gültekin, ilerleyen durumlarında protez gerektiren diz kireçlenmesi hakkında bilgi verdi.
-Gonartroz nedir?
Gonartroz (diz ekleminin kireçlenmesi); diz eklemi kıkırdağının parlak ve pürüzsüz yapısının aşınması ve eklemin fonksiyonlarının bozulmasıdır. Kireçlenmelerde çoğunlukla, kıkırdakla beraber menisküslerde de yırtıklar vardır. Zaman içinde eklem hareketleri kısıtlanır ve kireçlenme ilerledikçe bacaklar eğrilmeye ve dizde ağrılar oluşmaya başlar.
KİLOLU HASTALARDA
-Gonartrozun sebebi nedir ve kimlerde görülür?
Gonartrozun sebebi genelde tam olarak belli değildir. Bazı hastalarda dizin anatomik aksının bozuk olması ve buna bağlı olarak vücudun yük dağılımının dengeli olarak dizden ayaklara iletilememesi olabilir. Bunun yanı sıra kilolu hastalarda daha fazla görülür. Başka bir sebep, dizin geçirmiş olduğu travmalar sonucunda eklem ve kıkırdak yapısının bozulması olabilir. Son olarak da eklem romatizmaları ve diz içi iltihabi durumlar daha hızlı bir seyirle gonartroza sebep olur.
-Belirtileri nelerdir?
Hastalar başlangıçta uzun yol yürüme ve ayakta kaldıklarında dizlerin iç kısımlarında ağrıdan bahsederler. Dizde kireçlenme, diz kapağı kemiğinin altında veya ana eklemde (uyluk kemiği ile kaval kemiği arasındaki eklem) veya her ikisinde de olabilir. Diz kapağı altındaki kireçlenmeleri belirgin hastalarda düz yolda yürürken yakınmalar nispeten daha azken, merdiven inip çıkarken ve ve oturup kalkarken şikayetler daha belirgin hale gelir. Hastalık ilerlediğinde çömelme ve merdiven inip çıkma çok güçleşir. Daha ileri evrelerde dizden takır-tukur sesler gelmeye başlar ve dizlerde şekil bozuklukları meydana gelir.
-Kesin tanı nasıl konulur?
Kireçlenme tanısı doktorunuz tarafından şikayetleriniz, ayakta çekilen diz röntgenleri ve diz kapağı röntgenleri ile konulur. Başlangıç dönemlerindeki kireçlenmelerde MR incelemeler de yararlıdır. Bazen hastanın şikayetleri ile röntgen bulguları uyuşmayabilir. Bazen röntgenleri çok kötü olan hastaların ağrıları az iken, çok şiddetli ağrıları olan hastalarda röntgenler iyi olabilir.
-Tedavide neler yapılabilir?
Kireçlenmede tedavi hastanın radyolojik bulgularına değil, şikayetlerine yönelik planlanmalıdır. Hastanın ağrısını geçiren ve hayat standartını düzelten en basit tedavi en doğru tedavidir.
Uygulanan tedaviler
Kilo verilmesiHastanın ideal kilolarına inmesi ve fazla kiloların diyetisyen kontrolünde yavaş olarak verilmesi önerilir. Hastanın ideal kilosuna inmesi, dize binen yükü azalttığından hem hastalığın ilerlemesini yavaşlatır hem de uygulanan tedavinin etkinliğini artırır.
Egzersiz ve yürüyüş
Egzersiz konusundaki en önemli kriter ağrıdır. Ağrınız olmuyorsa, her gün yürümenizde hiçbir sakınca yoktur. Ancak ağrınız oluyorsa, dizlerinizi zorlamamanızda fayda vardır. Yürüyüş yapamayacak kadar ağrınız oluyorsa, salon bisikletleri etkili egzersiz aletleridir. Ayrıca egzersiz yaparken çömelmemeye, merdiven ve yokuş kullanmamaya dikkat etmek gerekir.
Ağrı kesici ilaç tedavisi
Ağrı kesiciler ilk tercihlerdir. Parasetamol, aspirin gibi basit ağrı kesiciler başlangıçta son derece etkilidir. Romatizma ilaçları ikinci bir seçenektir. Hastalığın erken evrelerinde çok faydalıdır. Yalnız bu ilaçların mide üzerindeki yan etkileri uzun süreli kullanımda sorun çıkarabilir.
Kaplıca ve sıcak tedavileri
Eğer hastamızın hipertansiyon ve kalp-damar hastalığı gibi dahili bir problemi yoksa hastalar kaplıcalardan ve sıcak uygulamalardan fayda görürler. Yine de öncesinde tıbbi kontrolün faydası olacaktır.
Glukozamin ve kondroitin preparatları
Günümüzde gonartrozun tedavisinde en sık kullanılan ve ağız yoluyla alınan maddeler, glikozamin ve kondroitin sülfattır. Bu iki madde, normal eklem kıkırdağında yer alan ve kıkırdağın yaşamını sürdürmesi için gereken yapılardır ve kıkırdak hücrelerinin çoğalmasını, kıkırdak hücrelerinin eksilmesine yol açan enzimlerin engellenmesi gibi etkileri vardır. Bu maddelerin ağrı kesici etkisi yoktur; ancak ilacın içine eklenen bir madde (MSM) sayesinde ağrıda bir miktar azalma olabilir. Kullanılma süreleri 6 aydır ve bir süre ara verilip tekrar kullanılabilir.
Eklem içi enjeksiyonlar
Diz içine enjeksiyonla verilebilen maddeler genel olarak kortikosteroidler (kortizon) ve kıkırdak koruyucu ajan adı da verilen hyalüronik asittir. Kortikosteroidler, ağrı kesici ve inflamasyonu azaltıcı etkileri ile uzun zamandır tedavide kullanılmaktadır. Ancak etki süreleri kısadır ve tekrarlayan dozlarda kullanılmaları, özellikle nispeten erken gonartroz olgularında önerilmemektedir. Daha çok ileri evre olup da ameliyat olmak istemeyen veya olamayan hastalarda uygulanmaktadır. Etkin bir ağrı kesici olmalarına rağmen literatürde eklem kıkırdağında kalıcı hasara yol açtığını gösteren bilgiler vardır. Hyalüronik asit, eklem kıkırdağında doğal olarak bulunan bir maddedir. Diz eklemi sıvısının kayganlığını sağlar ve kıkırdak hücrelerini koruyucu etkisi vardır. Gonartrozda, hyalüronik asit eksikliği ortaya çıkar. 1980'li yılların sonundan bu yana dünyada kullanılan bir madde olup, halk arasında horoz ibiği olarak bilinir.
Fizik tedavi ve rehabilitasyon
Fizik tedavi, kireçlenmelerin başlangıç evrelerinde ve özellikle de diz kapağı altındaki kireçlenmelerde çok etkili olabilir. İlerleyen aşamalarda ise fizik tedavinin etkisi azalır. Günümüzde, gonartroz hastalığının seyrini değiştirdiği kanıtlanan herhangi bir tedavi çeşidi yoktur. Fizik tedavi ve rehabilitasyon da bunlardan biridir. Aslında her gonartroz hastasının fizik tedaviye ihtiyacı vardır. Özellikle diz üstü kaslarının ve kalça kaslarının güçlendirilmesi, gonartroz hastasının en azından ayakta durmasına yardımcı olur ve hatta ileri yaşlarda yapılması olası bir protez ameliyatının başarısını artırır.
Artroskopik diz cerrahisi
Dizde hafif-orta kireçlenmelerde başarılı sonuçlar alınabilen bir yöntemdir. Özellikle de diz kapağı altındaki kireçlenmelerde ön diz ağrılarında artroskopik cerrahi ile çok iyi sonuçlar alınmaktadır. Artroskopik cerrahide eklem içine küçük bir delikten bir kamera yerleştirilerek görüntü monitöre aktarılır. Sonrasında da operasyon yine küçük bir delikten eklem içine sokulan değişik cerrahi aletlerle monitörden izlenerek gerçekleştirir. Kireçlenmelerde artroskopik cerrahi ile diz içindeki hasarlı kıkırdağın, yırtık menisküslerin temizlenip düzeltilmesi yapılır. Sık kullanılan ve kıkırdak-menisküs düzensizliklerini tıraşlayarak düzeltmeye dayanan bir yöntemdir. Burada yeni kıkırdak oluşumu söz konusu değildir. Sadece yüzeylerin düzeltilmesi ile sürtünmeyi, aşınmayı ve ağrıyı azaltmak amaçlanır. Kolay bir teknik olmakla birlikte çok nazik yapılması gereken bir işlemdir. Fazlası aşırı kıkırdak kaybı ile daha fazla probleme neden olabilir. Hastalar bir gün hastanede tutulmakta ve sonrasında evlerine yollanmaktadır. Ameliyat sonrası ağrı olmamaktadır. Ameliyattan hemen sonra hasta koltuk değneği kullanmadan direkt bacağına yük vererek yürüyebilmekte, merdiven inip çıkabilmektedir. 3 gün buz uygulaması ve ev istirahati sonrası hastalar 10-20 günde günlük işlerine geri dönebilmektedir.
-Diz protezi seçeneğinden hangi durumlarda yararlanılır?
Gonartrozda diğer tüm tedavi yöntemlerinin uygulanmasına rağmen cevap vermeyen olgularda, diz ekleminin tümü metal ve plastik parçalarla değiştirilmektedir. Hastanın diz eklemi protez üzerinden çalışmakta ve ağrısız bir eklem oluşturulmaktadır.