Ento Kulak Burun Boğaz Merkezi'nden Operatör Doktor Ümit Filiz, "Horlama, uykudayken üst solunum yollarında gelişen tıkanıklık sonucu oluşan sestir. Bu ses soluk alma sırasında hava akımının yarattığı titreşimden kaynaklanır. Horlamanın, kesinlikle ciddiye alınması gerekir. Çünkü yüksek sesle horlayan insanların yaklaşık yarısında uykuda solunum bozuklukları görülür. Bu rahatsızlıklardan en sık rastlananı ve en önemli olanı ise 'Tıkayıcı Uyku Apne Sendromu'dur" diyor. Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Uzmanı Op. Dr. Ümit Filiz, horlama ve Tıkayıcı Uyku Apnesi ile ilgili merak edilenleri anlattı.
-Tıkayıcı Uyku Apnesi nedir?
Uykuda tekrarlayan üst solunum yolu tıkanması veya daralmasına bağlı atakların ve kan oksijen seviyesinde azalmanın geliştiği klinik tablodur. Bir gecelik uykuda, saatte ortalama 5 defadan fazla ve 10 saniyeden uzun süren nefes durması geliştiğinde "Tıkayıcı uyku apnesi" tanısı konulur. Bu hastalığın sıklığının toplumda yüzde 1-5 olduğu bildiriliyor. Bu oran özellikle 65 yaş üzerindeki erişkinlerde, kadınlarda yüzde 9 ve erkeklerde yüzde 24'lere kadar çıkıyor.
Belirtileri:
* Şiddetli horlama
* Uykuda nefes durması
* Uyku kalitesinin bozulması
* Gece terlemeleri
* Gündüz uyku hali
* Sabah yataktan yorgun kalkma
* Sabahları görülen baş ağrıları
* İş performansında düşüklük
* Tedaviye dirençli kalp rahatsızlıkları
* Cinsel isteksizlik ve fonksiyon bozuklukları
-Tıkayıcı Uyku Apnesi'nde belirtilerden biri de gündüz uykuları. Bunun nedeni nedir? Uyku, "yüzeyel" ve "derin" olmak üzere iki temel evreden oluşur. Kişilerin tüm kaslarının gevşediği, fiziksel olarak dinlendiği uyku evresi "REM" adı verilen derin evredir. Uyku yüzeyel olarak başlar ve REM uykusu ile devam eden dönüşümlerle seyreder. Uykuda soluk kesilmesi olan hastaların soluk alma çabaları, uykunun derinleşmesine engel olur. Sonuçta bu kişiler derin uyuyamazlar. Bu sebeple gece savaşır gibi uyurlar, gece terlemesi, yataktan yorgun kalkma ve gündüz aşırı uyuma problemi bu nedenle görülür.
-Bu kişilerde tıkayıcı uyku apnesi gündelik hayatı nasıl etkiliyor?
Kişilerin gündelik laşamı bu durum nedeniyle sabah yataktan yorgun kalkmaktan cinsel isteksizliğe, iş performansında düşüklükten trafik kazalarına kadar yaşam çok geniş bir yelpazede olumsuz etkileniyor. Tıkayıcı Uyku Apnesi, aynı zamanda trafik kazalarının bilinmeyen ancak en önemli nedenlerinden biri. Bu hastaların trafik kazası yapma riski diğerlerine göre 7 kat fazla. Bu riskin farkında olan Batılı ülkelerde çeşitli önlemler alınıyor, örneğin İskandinav ülkelerinde bu hastaların tedavileri tamamlanana kadar ehliyetlerine el konuyor.
-Uykuda nefes durması olan hastalarda ne gibi kalp rahatsızlıkları gelişir?
Tıkayıcı Uyku Apnesi'nin genel olarak kardiyovasküler hastalıklar ve hipertansiyon ile yakın ilişkisi olduğu bilinmektedir. Uyku apnesi olan hastalarda kalp krizi geçirme riski 5 kat artmakta. Her üç hipertansiyon hastasından birinde bu rahatsızlık var. Tedaviye yanıt vermeyen hipertansiyon hastalarında ise bu oran yüzde 60'a varıyor. Gece görülen ani ölümlerin pek çoğunun sebebi Tıkayıcı Uyku Apnesi.
-Uyku apnesi inmeye (felç) neden olur mu?
Evet. Uyku apnesi uykuda soluk kan oksijen düzeyinde ciddi oranda düşmelere yol açtığı için inmeye neden olabilir. İnme geçiren hastaların yüzde 60'ında Tıkayıcı Uyku Apnesi saptanmıştır. 72 yaşındaki bir erkek hastaya yaptığımız uyku testinde, uyurken nefesini 117 saniye tuttuğunu gördük. Gece ani ölümlere yol açan şey bu. Uykuda ölen hastaların çoğu uyku apnesinden ölüyor. Gündüz nefesini bu kadar süre ile tut desek mümkün değil tutamaz.
-Tanı nasıl konur?
Tanıda, "uyku testi" yapılması gerekir. Hastanın şikayetlerini dinleyen hekim şüpheleniyorsa bu test mutlaka yapılmalıdır. Uyku testinde hastanın bir gecelik normal uykusu esnasında beyin dalgaları, kalp aktivitesi, solunum hareketleri, vücut pozisyonu, kas ve göz hareketleri kaydedilerek değerlendirilir.
-Uyku testi nasıl yapılır?
Hasta, testin yapılacağı merkeze akşam saatlerinde gelir. Televizyonuyla, klimasıyla ev ortamını andıran yataklı bir odada kayıt cihazları üzerine takıldıktan sonra istirahate çekilir. Bu sırada hastaya herhangi bir ilaç verilmez, herhangi bir cihaza da girmez. Test sırasında hastanın her zaman uyuduğu gibi uyuması çok önemli. Ertesi gün veriler bilgisayar ortamında değerlendirilir ve muayene bulguları ile birleştirilerek hastalığın şiddeti ve derecesi belirlenir.
Bu test, hastanın bir gecelik uyku boyunca yaşadığı apnelerin, yani nefes durmalarının sayısı, süresi ve tipi hakkında bilgi verir. Hastalığın şiddeti de yaşanan nefes durmasına göre belirleniyor. Saatte 5-15 arası apne varlığı hafif, 15-30 arası orta, 30'un üzerinde olması ise şiddetli Tıkayıcı Uyku Apnesi olarak tanımlanır. Bu ayrımın yapılması, uygulanacak tedavinin başarısı için şarttır.
Tedavi seçenekleri
Maske tedavisi (Sürekli Pozitif Hava Basıncı):
Üst solunum yolunda darlık yaratan bölgelerin pozitif basınç yardımıyla kapanmasının önlenmesi prensibine dayanır. Tedavi, gözlük kullanımı gibi hayat boyu sürer. Nefes almayı kolaylaştıran maske, her uykudan önce buruna takılır. Hasta uykudayken nefes almayı unutsa da cihaz sayesinde nefes alır. Şiddetli uyku apnesi ile birlikte eşlik eden ciddi sistemik hastalığı olan ya da cerrahi tedaviyi kabul etmeyen hastalarda tercih edilir.
Cerrahi yöntemler:
Klasik Horlama Cerrahisi: Bademcik, küçük dil ve yumuşak damağa klasik yöntemlerle uygulanan cerrahi bir yöntemdir. Özellikle büyük bademcik ve sarkık damaklarda tercih edilir.
Dil köküne uygulanan cerrahiler: Bunlar arasında en popüler olanları dil köküne radyofrekans uygulaması ve alt-üst çene ilerletme cerrahileridir. Bu cerrahiler sınırlı sayıda hastaya uygulanabilmektedir.
Ağız içi araçlar: Alt çene ve dilin önde durmasını sağlarlar. Özellikle maske tedavisi ve cerrahi tedavi yöntemlerini kabul etmeyen orta ve ağır derecede hastalarda kullanılabilir.
TEST...TEST...TEST
Uyku kalitenizi değerlendirin
Aşağıdaki durumların size uygunluğuna göre 0, 1, 2 ve 3 arasında puanlar verin.
0: Kesinlikle olmaz, 1: Çok seyrek, 2: Ara sıra, 3: Çok sık.
* Oturur durumda ve gazete/kitap okurken uyuklarım.
* Televizyon seyrederken uyuklarım.
* Toplum içinde, tiyatro veya konferansta otururken uyuklarım.
* Yolculukta ara vermeden en az bir saat uyuklarım.
* Öğleden sonra uzanınca uyuklarım.
* Birisi ile konuşurken uyuklama.
* Alkollü öğle yemeğinden sonra sessiz ortamda otururken uyuklarım.
* Trafik birkaç dakika durduğunda arabada beklerken uyuklarım.
DEĞERLENDİRME
10 VE ÜZERİ:
"Hemen doktora görünün"
Vakit kaybetmeden mutlaka uyku apnesi yönünden bir hekime başvurun.
5-10 ARASI:
"Şüphe edilmeli"
Sizin için şu anda risk var ya da yok denemez. Şüpheli bir durumdasınız doktora başvurmanızda fayda var.
0-5 ARASI:
"Uyku kaliteniz iyi"
Gözünüz aydın. Normal, sağlıklı bir uyku alışkanlığınız var. Uyku kalitesi yönünden son derece şanslısınız.
Tıkayıcı Uyku Apnesi için risk faktörleri:
Şişmanlık (Obezite): Özellikle vücut kitle endeksinin yüksek ve/veya boyun çevresinin geniş olması önemli bir belirleyici.
Cinsiyet: Erkeklerde kadınlara kıyasla 2-3 kat daha sık görülür. Ancak menopoz sonrası dönemde kadınlarda da görülme oranı artar.
İleri yaş: Yaşla birlikte kaslardaki gevşemenin artması hava yollarında tıkanmaya neden olur.
Özellikle 40-60 yaş arası dönemde uykuda solunum bozukluğu artar.
Alkol kullanımı: Hemen hemen her akşam alkol alan kişilerde Tıkayıcı Uyku Apnesi gelişme riskinin daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Tiroid bezinin az çalışması: Bu kişilerde de Tıkayıcı Uyku Apnesi diğerlerine göre daha sık görülür. Tiroid hormon tedavisi ile düzelme sağlamak mümkündür.