Düşünün, 5 yıl önce bebek sahibi olmak için tedavi gördünüz ve bu tedavi sonucunda birden fazla sağlıklı embriyo elde edildi. Embriyolarınızdan biri anne rahmine transfer edildi ve bebeğinizi dünyaya getirdiniz, diğerleri sizin için saklandı. Aradan yıllar geçti ve ikinci kez bebek sahibi olmak istediniz. Beş yıl önce dondurulan embriyonuzu, yıllar sonra ikinci bebeğiniz olarak kucağınıza almanız mümkün. Bu durumda ağabeyi veya ablası ile aralarında 5-6 yaş fark olacak. Ama onlar aslında aynı dönemin çocukları... Doç. Dr. Ahmet Zeki Işık'tan bunları dinlerken "Bilim kurgu filmi gibi" diyorum. "Bilim kurgu değil, bilimin kendisi" diye özetliyor durumu... Özel İrenbe Kadın Hastalıkları ve Doğum Dal Merkezi, Tüp Bebek Merkezi'nden Kadın Hastalıkları ve Doğum, İnfertilite ve Tüp Bebek Uzmanı Doç. Dr. Ahmet Zeki Işık, embriyo dondurma çözdürme işlemi hakkında bilinmeyenleri, merak edilenleri anlatıyor..
DAHA KİLOLU DOĞUYORLAR
-Embriyo dondurma teknolojileri, tüp bebek tedavilerinde ne gibi avantajlar sağlıyor?
Bu teknolojinin sağladığı pek çok avantaj var. Örneğin anne adayının o anki sağlığı... Hormonal problemleri olabilir veya polip, ur, kist ve benzeri bir yapısal problemler vardır veya ağır, ateşli bir grip geçiriyordur o sırada ve antibiyotik kullanması gerekebilir. Yeni teknolojiler bize embriyoları sağlıklı bir şekilde saklayıp, annenin durumu daha sağlıklı hale getirildikten sonra kullanma imkanı veriyor.
-Dondurma-çözdürme işlemi ile ilgili nasıl bir senaryo yazılabilir?
Diyelim tedavi sırasında 7 tane embriyo oluştu. Embriyolardan biri anneye transfer edildi, doğum gerçekleşti. 6-7 sene sonra ikinci embriyoyu transfer ediyorsunuz ve o embriyo, ilk trensfer ettiğiniz embriyonun 6 yaş küçük kardeşi olarak dünyaya geliyor. Halbuki onlar aynı dönemde üretildiler ama biri diğerinden 6 yaş büyük.
-Dondurulmuş embriyodan doğan çocuklar daha mı şanslı?
Bir anlamda evet. Normal doğdukları tarihten çok önce alınan hücreler kullanıldığı için çok daha kaliteli yumurta ve sperm hücrelerinden bu çocuklar. -Embriyo dondurma çözdürme işleminin dünyada tarihçesi nedir?
Dondurma çözmenin geçmişi de oldukça iyi. 1984-85 yılında ilk doğumlar gerçekleşiyor. 30 seneye yakın olmuş. O zamandan beri de yüzbinlerce dondurma çözme bebeği doğmuş. Bu teknoloji son yıllarda bazı değişiklikler de geçirdi. Daha kullanışlı hale getirildi ve seri halde araştırmalar yayınlanıyor bu bebeklerle ilgili olarak. Doğum kiloları, hastalıkları, 1. yıl, 2. yıl, 3, yıl sağlık durumları... 7 yaşında nasıllar, 10 yaşında nasıllar hep araştırılmış. Bakıldığı zaman güven verici bilgiler geliyor. Mesela çok enteresan bir bulgu var: taze embriyo transferi ile dondurma çözme embriyo transferini karşılaştırdığımızda dondurma çöme bebekleri bariz şekilde daha kilolu doğuyorlar, çünkü ana rahminde daha iyi besleniyorlar.
-Embriyo dondurma çözdürmede bekleme süresi ne kadar?
En erken 45 gün sonra veriyoruz en geç tarih de Türkiye'de 5 yıl. Ama bu 5 yıllık süreyi dilekçelerle uzatabiliyorsunuz. İki çocuğunuz arasında 7-8 yıl ara vermek isteyebilirsiniz mesela. Literatürde 16-20 yıl saklanıp kullanılmış embriyolar var.
-Dondurma çözdürmede kayıplar oluyor mu ?
Yüzde 10 civarında embriyonun tamamı kaybediliyor. Yüzde 10-15 de hücrelerin bir kısmında bazı sıkıntılar oluyor ama bunlar da gebelik oluşturuyor.
-Dondurulan embriyo kaç derecede saklanıyor?
Eksi 196 derecede likit azot içerisinde saklanıyor. Değişik metotlar kullanılıyor dondurma işleminde. Yavaş dondurmalar ve bir anda eksi 196'ya getiren teknikler var. Bir anda dondurma işlemi şu an daha revaçta. Daha pratik ve sonuçları daha iyi gibi duruyor. Hepimizin hücresinde su var. Bu suyu yavaş dondurduğunuz zaman içinde buz kristalleri oluşuyor ve buz kristalleri aynı keskin bıçak gibi hücre içindeki mikroskopik organelleri zedeliyor. Ani dondurmada camlama dediğimiz bir şey oluyor bütün hücre bir anda donuyor.
- Embriyo nasıl çözdürülüyor?
Önce oda ısısına getiriliyor sonra yavaş yavaş vücut ısısındaki damlacıklara aktarılıyor. Daha sonra anneye veriliyor. Embriyolar küçük tüpçüklerde saklanıyorlar. Aynı yerde maksimum 2-3 embriyo saklanıyor. Diyelim ki tedaviniz sırasında 8 embriyo elde ettik. 2'şerli saklanıyor. Veya 7 embriyo var elimizde. 2, 2, 3 şeklinde saklanıyor. Hepsi bir arada saklanmıyor bir sıkıntı olmasın diye. Belki üçüncü bir şans daha vereceğiz. Bu arada çözülenleri bir daha dondurabiliyoruz. Diyelim üç tanesi bir aradaydı ve üçü de şahane çıktı. Bir tanesini kullanacağız. Hatta iki gün bekledik, iki gün sonra güzel blastosist geliştirdiler, canlılar yani. Yeniden dondurup saklıyoruz.
- Embriyo dondurma bütün tüp bebek tedavisi gören çiftlere mi, yoksa seçilmiş hastalara mı uygulanıyor?
Embiryo sayınızın fazla ve iyi kalite olması lazım ki gönül rahatlığıyla dondurup saklayalım ve size makul, mantıklı şans verelim. Öyle hasta var ki iki embriyo var elimizde ve şansı az. Dondursanız ayrı, kullansanız ayrı problem. İki kötüden birini seçmek zorundasınız. Yumurtalık kistleriniz var, myomunuz var, rezerviniz çok düşük. Size ameliyat yapılacak belki yumurtalarınızdan olacaksınız, riskli bir durum. Yumurtalar ameliyat öncesi toplanıp ameliyat sonrasında transfer edildiğinde gebelik elde edilen çok hasta var.
İkiz bebek konusunda ısrarcı olunmamalı
Kadında rahim yapısının tek çocuk doğurmak üzere dizayn edildiğini belirten Doç. Dr. Ahmet Zeki Işık, "Tüp bebek tedavilerine başvuran çiftler, doktora ikiz bebek baskısı yaptıklarında kendileri için iyi bir şey yapmıyorlar aslında. Hem annenin hem de doğacak bebeklerin sağlığını tehlikeye atıyorlar. Düşük, erken doğum ve bebeklerde birçok anormalliğin 7-8 kat artması gibi sorunlarla karşı karşıya kalabiliyorlar" diyor.
-İkiz gebelik riskli midir?
İster doğal yollardan, ister tüp bebek yöntemiyle elde edilsin, ikiz gebelikte genel olarak 8 kat daha fazla sorun yaşanıyor. Özel sonuçlara baktığımızda örneğin bebeğin beyin özürlü olma ihtimali 7-10 kat artıyor. Biraz daha detaylandırdığımızda doğuştan anormallikler, 2 mislinden fazla görülüyor. Çünkü bu çocuklarda beslenme problemleri, anne rahminde büyürken bazı organların tam gelişememesi gibi sıkıntılar yaşanıyor.
-Tüp bebek tedavilerinden elde edilen gebeliklerde ikiz bebek daha çok mu görülüyor?
Tüp bebek tedavilerindeki gelişmelerin de katkısı ile tüm dünyada 1995'ten sonra bir patlama oldu tüp bebekte. Bebek sayısında da bir patlama oldu "baby boom" denen ve çoğul gebeliklerin çok önemli kısmını tüp bebekten gelen gebelikler oluşturmaya başladı. 2000'li yılların başında Kuzey ülkelerinin yaptığı analizlerde embriyo transfer sayısının kesinlikle kısıtlanması gerektiği kararına varıldı ve 2003 yılında Belçika hükümeti "Belguim act" denilen bir kanun çıkardı. Yaklaşık 7 sene sonra Türkiye'de hazırlanan yönetmeliğe benzeyen birtakım öğeler içeren bu kanunda, tek embriyo transferi zorunluluğu, üçüncü denemeden sonra en fazla iki embriyo transferi, 35 yaşın üzerine de iki embriyo kısıtlaması getirildi. "35-39 yaş arasına en fazla üç embriyo verilebilir, üçten sonra zaten biz desteklemiyoruz ve yapılmasın diyoruz" dedi Belçikalılar. Çok mantıklı, akılcı bir yaklaşım. 10 sene oldu bu kanun geçeli. Geçtiğimiz aylarda açıklanan araştırma sonuçlarına göre de oldukça iyi bir noktaya gelindi. Örneğin bu kanun sayesinde yüzlerce nörolojik problemi olacak bebeğin doğması önlenmiş oldu, Çoğul gebelikler ciddi şekilde azaldı. Kanun geçmeden önce çoğul gebelikler yüzde 25'lerdeydi. Kanundan sonra yüzde 5'lere düştü. Doğada ikiz gebelik oranı yüzde 1'dir. Tüp bebekte Türkiye'de çoğul gebelik elde etme oranı yüzde 20'lerde seyrediyordu. Bu yeni yönetmelikle bu rakamın yüzde 10'lar civarına geriledi.
-Tüp bebek ikizi, tek yumurta ikizliği, çift yumurta ikizliği... Nedir aradaki fark?
Yüzde 1 oranında görülen ikizlik, çift yumurta ikizidir. Aynı yumurtalıktan veya ayrı ayrı yumurtalıklardan aynı anda atılan yumurtalar, babadan gelen spermlerle döllenip ana rahmine düşüp iki tane kardeş anne rahminde eş zamanda büyüyüp doğabilirler. Tek yumurta ikizlemesi ise 250'de bir görülüyor. Tek yumurta ikizliği şöyle: Anne ve babadan gelen üreme hücreleri bir araya gelip tek bir hücre oluşturuyorlar. Sonra o hücre bölünmeye başlayarak çoğalıyor. O bölünme esnasında embriyo ikiye ayrılıp tekrar kendisinin aynısını üretmeye başlıyor. Yani klonlanıyor. Hatta bu ayrılma çok geç olursa, 14. günü geçerse yapışık ikizler oluyor. Bizim toplumda ikiz diye bildiğimiz, birbirinin tıpatıp aynı kişiler tek yumurta ikizleri esasında. Tüp bebekte bu olay olabilir ama çok daha nadir. Ama çift yumurta ikizi tüp bebekte 20-30 kat artmış durumda çünkü zaten çift embriyo veriliyor.