Geçenlerde uluslararası kabul gören bazı derecelendirme kuruluşları "ülke notumuzu" yükseltti. Standard and Poors, Türkiye'nin görünümünü "negatiften" "durağana" çevirdi. Aynı şekilde, diğer önemli derecelendirme kuruluşu Moody's de notumuzu "durağandan" "pozitife" yükseltti. Sağ olsun Moody'sin notu Standard and Poors gibi kıt değil. Kısaca derecelendirme faaliyetine değinelim, ardından notumuza ne kadar sevinmemiz gerektiğine karar verelim:
Uluslararası derecelendirme kuruluşları, hem ülkeleri hem de ülke hazinelerince ve diğer banka ve banka dışı kurumlarca ihraç edilen borçlanma araçlarını, taşıdığı bazı riskler çerçevesinde değerlendiriyorlar. Bir yerde "geri ödememe riski" olarak tanımladığımız ana para ve faiz ödemelerinin yerine getirilememe olasılığını derecelendiriyorlar. Daha açık ifadeyle, tahvil ve bono gibi borçlanma araçları satın almak için ödenen ana para ve vade bitiminde taahhüt edilen faiz ödemelerinin zamanında tam olarak yapılabilmesini ölçüyorlar.
Türkiye Hazinesi'nce ihraç edilen gerek TL gerekse döviz ödemeli devlet tahvili ve hazine bonolarının geri ödememe riskini orta düzeyde riskli görüyor bu kuruluşlar. Standard and Poors'un kullandığı sembole göre notumuz BB, Moody'sin sembolüne göre ise BA. Yani 100 üzerinden 65 diyebiliriz. AAA 100 tam nota tekabül ediyor. 90 diyebileceğimiz AA, 80 ve 70 notu anlamındaki A ve BBB notlarının tamamı "yatırım yapılabilir" enstrüman olarak değerlendiriliyor. Bizim notumuz ise "spekülatif derece" kategorisinde. Geri ödememe riski yüksek.
RİSK PRİMİ
Faiz oranları "risk primi" anlamına geldiği için yüksek notlu enstrümanlar daha az faiz verebiliyorlar. Buna karşın bizim gibi düşük notlu ülke menkul kıymetleri riskleri yükseldiğinden riske paralel olarak daha yüksek faiz oranı vermek zorunda kalıyorlar.
ABD'nin eurobonları yüzde 3.5 düzeyinde faiz getirisi sağlarken aynı vadeli Türk eurobondları yüzde 6.5 faiz oranı taahhüt ediyor. Aradaki fark riskin primi diyebiliriz.
Düşünebiliyor musunuz, ABD 100 dolarlık borcuna karşılık 3.5 dolar bedel öderken, biz yüksek ölçülen riskimize karşılık 6.5 dolar bedel ödemek zorundayız. 10 yıllık hazine kağıtlarında bizden kötü durumda olan sadece birkaç ülke var: Rusya, Vietnam, Güney Afrika ve Pakistan. Bizim ve bu ülkelerin borçlanmanın bedelini ağır ödemelerinin en önemli nedeni hiç kuşkusuz uluslararası kuruluşların verdiği notlar.
Peki Standard and Poors ve Moody's bu denli maliyetli olan notları hangi kriterlere göre veriyorlar? Derecelendirmede hem siyasi hem de ekonomik faktörler rol oynuyor. Derecelendirme sürecinde siyasi istikrar, hükümetin attığı siyasi adımlar ve hükümetin geleceği siyasi faktörler grubunda yer alan bazı unsurlar. Ekonomik faktörler grubunda ise yelpaze oldukça geniş; kur ve faiz riskleri, kamu açıklarının çevrilebilirliği, bütçe açıklarının gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı, dış ticaret ve cari açıklar ve bütçe performansı gibi...
En temel kriter olan bütçe açıkları/GSYH oranına bakarsak, ABD'nin yüzde 13.4, İngiltere'nin yüzde 14.4, Fransa'nın yüzde 8.2 ve euro bölgesinin yüzde 6.5. Türkiye'nin bütçe açıkları/GSYH oranı ise yüzde 6 seviyesinde. Dış ticaret açığı olarak da durumumuz diğer yukarıda andığımız ülkelerden daha iyi. Ancak, o ülkelerin notları AAA veya AA iken Türkiye'nin notu BB.
Bu açıklamaların ardından derecelendirme kuruluşlarının sadece iktisadi kuruluşlar olduğunu, herhangi bir siyasi misyonlarının bulunmadığını, IMF gibi, söyleyebilir miyiz? Yanıtı sizlere bırakıyorum.