Geçen yıl, küresel kriz için alınan önlemler ve bu çerçevede gevşetilen maliye politikaları sonucunda bütçe disiplini bozulmuş, açık 50 milyar TL seviyesine ulaşmıştı. Benzer tabloyu tüm ülkelerde gözlemlemiştik. Zaten, Keynesyen politikaların en büyük maliyeti de bütçe açıklarına neden olmasıdır. Ekonomi yönetimleri bunun bilinciyle, yani belli bir bütçe açığına razı olup, bunun karşılığında iç talebi dürtme yoluna gitmişlerdi.
Yüklü bütçe açıkları ile krizin dip noktasından kurtulan küresel ekonomilerin bir kısmı, maliye politikalarını yeniden sıkılaştırma yoluna gittiler. Bir kısmı ise, bir süre daha kamu harcamalarının ve vergisel teşviklerin sürmesi gerektiğini savundular.
İddiayı bütçe disiplinine geri dönüş yapanlar kazanmış gibi görünüyor. Kanıtı da ortada... Yunanistan, İspanya ve Portekiz...
İtalya ise, hani köprüden önce son sapak vardır ya, işte karşıya geçmeden önce son sapaktan çıkmaya çalışıyor. Ciddi kemer sıkma politikalarını uygulamaya koydu bile.
NOMİNAL ÇAPA
Türkiye, krizin başlangıcında hızlı bir şekilde para politikalarına başvurmasına karşın, maliye politikalarında biraz geç ve yetersiz kaldı. Zaten, en büyük hata krizin Türkiye ekonomisi üzerindeki etkilerinin boyutunun ölçülememiş olmasıydı.
Yüzde 4 büyüme öngörüsü altında yapılan 2009 bütçesi, gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 5.5'i oranında açık vermişti. Yüzde 85-90 dolayında olan "iç borç çevirme oranı" da yüzde 100'lere tırmanmıştı. 2010'da tahvil ve bono faizleri üzerinde yukarı yönlü baskı yapacak olan bu artışların önüne mali disiplin ile geçmeye çalışıyor Maliye Bakanlığı. Öncelikle, 2010'da uygulanan maliye politikalarında, 2001 krizinden bu yana maliyede sağlanan başarıda en büyük katkıya sahip "faiz dışı bütçe fazlası" nominal çapa işlevi görecek. Bu çerçevede vergi ve vergi dışı gelirlerin yükseltilmesi, harcamaların kontrol altına alınması planlanıyor.
En son açıklanan Nisan ayı bütçe performansına göre, mali disiplinin tesis edilmeye çalışıldığı açıkça ortaya çıkıyor... Verilere göre Nisan'da bütçe açığı 4.5 milyar TL oldu. Yüksek gibi görünen açığın temel nedeni ise dönemsel faiz ödemelerinin yoğun olması.
GELİRLER ARTIYOR
Gelir cephesine baktığımızda, vergi gelirlerinin tırmandığını görüyoruz. Vergi gelirleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 19.6'lık yükselişle 15.3 milyar TL'ye ulaşmış. Ancak vergi gelirlerinin kompozisyonu değişmiyor. Yani, tüketimden alınan dolaylı vergilerin tüm vergi gelirleri içindeki payı yüzde 70'leri buluyor. Gelir Vergisi 3.4 milyar TL, Kurumlar Vergisi ise 420 milyon TL olmuş. Doğrudan vergi gelirleri 3.8 milyar TL'de kalıyor. Gelişmiş ülke normları bizdeki durumun tam tersi, vergi gelirlerinin yüzde 70'i gelirden, kalan kısmı tüketimden alınan vergilerden oluşuyor.
Gider cephesinde de artış sürüyor. Artışa neden olan faiz harcaması hariç tutulduğunda geçen yılın aynı ayına göre giderlerde bir değişim olmamış. Gelir ve giderlerin bu seviyeleri sonrasında Nisan'da faiz dışı fazla 2.6 milyar dolara çıkmış. Hedefin dışında olsa bile pozitif gelişme olduğunu vurgulayabiliriz.
Son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar, temel makroekonomik parametrelerin seyrini kamu açıklarının büyüklüğü ve ne kadar çevrilebilir olduğu gibi mali kriterlerin belirlediğini kanıtlıyor. 1994 ve 2001 krizlerine nasıl girdiğimizi, 2001 krizinden çıkış aşamasında ve sonrasında maliye politikalarının ne denli kritik katkı yaptığını gözlemlemiştik. Bu yüzden Merkez Bankası'nın faizleri ve enflasyon oranlarını düşük seviyelerde tutmak için uyguladığı para politikalarında başarılı olması için iyi bütçe performansı olmazsa olmaz koşuldur. Maliye'ye hatırlatalım...