Dünkü yazımda dış ticaret açığının ve cari açığın önlenemeyen yükselişinden bahsetmiştim. Cari açığın ortaya çıkmasının temel nedeni mal ticaretinde ithalatın ihracattan fazla olması. Cari işlemlerin diğer 2 kalemi olan "hizmet ticareti" ve "transferler"deki fazla ile açığın biraz aşağı inmesi sağlanıyor. Hizmet ticareti içindeki aslan payı ise turizme ait. Müteahhitlik, taşımacılık ve bankacılık hizmetleri turizmi izliyor. Özellikle Libya ve diğer yakın coğrafyalardaki siyasi sorunlar hizmetler içinde müteahhitliği olumsuz etkiliyor doğal olarak. Bu yüzden cari açığın baskılanmasında iş turizme kaldı desek yeridir.
Neyse ki, turizm 2011 yılına iyi başladı. İlk 3 aya ait veriler turizm gelirlerinin arttığını gösteriyor, ancak giderleri göz önünde bulundurduğumuzda ileriye yönelik pozitif sinyallerin çok gelmediğini de gözlemleyebiliyoruz. Bu yılın ilk çeyreğinde 4.4 milyon turist giriş yapmış ve toplam 3.1 milyar dolar gelir bırakmışlar. Turist başına düşen turizm geliri ise 705 dolar seviyesinde.
GİDERLER DE YÜKSEK
Tabii, madalyonu ters çevirmeyi unutmayalım bu arada. Yurtdışına gidip döviz bırakan Türklerin sayısı 1.6 milyon dolar, yaptıkları harcamalar ise 1.2 milyar dolar. Kişi başı turizm harcamaları gelirin biraz üzerinde; 727 dolar. Bu sonuçlara bakınca iyi ki Türkiye'den turizm amaçlı daha fazla çıkış olmuyor diyoruz. Çünkü, turizm gelirinde de mal ticaretinde olduğu gibi açık verirsek, işte o zaman cari açık sürdürülemez boyuta geçer.
Madalyonun önce gelir kısmından başlayalım...
Turizmden elde edilen kişi başı gelir genellikle 650-700 dolar seviyesinde geziniyor. Göze çarpan nedenlerin başında turistlerin sosyo kültürel ve gelir düzeylerinin çok yüksek olmaması geliyor. Türkiye İstatistik Kurumu'nun verilerine göre turistlerin sadece yüzde 16'sının gelir düzeyi yüksek. Yüzde 65 orta ve kalan yüzde 19'u da düşük gelire sahip kesim.
Aynı zamanda Türkiye'ye gelen turistlerin yüzde 28'i üniversite ve üzeri eğitime sahip. Dolayısıyla, halen gerekçesini tam olarak anlayamadığım "her şey dahil" uygulamalı tatil köylerinde patlayana kadar yiyip içiyorlar, dışarıdaki esnafa fazla katkı kapmıyorlar. Birkaç yıl önce TRT'deki programımıza Turizm Bakanlığı'ndan bir genel müdür yardımcısını konuk etmiştik. Bu soruyu yayından önce kendisine de sormuştum. Daha yüksek bedel ödemeye razı yerli turist yerine, neden çok düşük fiyatlarla yabancı turistlerin tercih edildiğini sormuş, yanıtını yine alamamıştım. Neyse... Sonuçta, o kadar turiste rağmen gelirimiz 700 dolarlarda kalıyor.
ALTERNATİF TURİZM
Diğer bir sorun ise turizmin 4 mevsime yayılamaması. Deniz, kum, güneş turizmini aşamadık bir türlü. Oysa, doğa cenneti ülkemizde, kültürden tutun spor, termal ve yayla turizmine kadar bir dizi alternatiflerin kullanılması gerekiyor.
Turizm gelirlerinin yükseltilememesi, her gelen turistten verimli gelir elde edilememesi, doğal olarak geleceğe yönelik turizm yatırımlarının azalmasına neden oluyor. Bunun sonucunda yatırımların maliyetlerinin yükselmesi, yatırımın geri dönüş süresini de uzattığından turizm sektörünün rekabet gücü düşebiliyor.
Son olarak giderlere göz atalım...
Turizm giderlerinde ise son yıllarda önemli artış var. Hem çıkan turist sayısı artıyor hem de yurtdışında bıraktıkları kişi başı gider. 2002 yılında 3.2 milyon kişi turist olarak çıkış yaparken, 2009 yılında bu sayı yüzde 68.8 artışla 5.2 milyon kişiye ulaşmış. Kişi başı giderde de yüzde 17 yükselme söz konusu.
Bacasız fabrika olarak tanımlanan turizmin her ekonomi açısından önemi büyüktür ama Türkiye ekonomisi açısından daha da büyük. Çünkü, cari açığın baskılanmasında kritik rol üstleniyor. Yazımın başında belirttiğim gibi, yıla fena başlamadı turizm. Devamının gelmesi gerekiyor. 2010 yılında 20 milyar dolar gelire karşın 4.8 milyar dolar gider vermişiz. Net gelir 15 milyar doların biraz üzerinde kalmış. Yani, dış ticaret açığının sadece yüzde 23'ü karşılanabiliyor turizm gelirleriyle.