Küresel iktisadi koşullarla ilgili belirsizlikler sürdükçe merkez bankaları finansal istikrardan kaygı duyuyorlar. Bu yüzden sadece "fiyat istikrarı" odaklı para politikaları yerine "finansal istikrarın da" dahil olduğu "dual hedeflere" yönelim artıyor kriz sonrası süreçte. Merkez Bankası dengi kurumlara öncelik edercesine fiyat ve finansal istikrarı bir arada hedefleyen para politikaları uygulamasını sürdürüyor.
Merkez Bankası finansal istikrar için şu hedefleri belirledi:
- Banka ve banka dışı kurumların mümkün olduğunca borçlanmamaları, onun yerine özkaynaklarını kullanmalarını öneriyor. Yani Merkez Bankası, borçlanmayın ama borçlanacaksanız basiretli ve özellikle uzun vadeli borçlanın diyor.
- Bankaların yurtiçi ve yurtdışı borçlanma ile mevduatlarının vadesinin uzatılması gerektiğinin altını çiziyor.
- Hem bankaların hem de banka dışı kurumlar döviz pozisyonlarını güçlendirmeliler.
- Başta döviz olmak üzere taşınan bazı risklerini etkin yönetmeliler.
Yukarıda özetlediğim hedefler için kredi hacmindeki genişlemenin baskılanması hayati önem taşıyor. Zaten, bu bilinçle Merkez Bankası geçen yılın Aralık ayından bu yana bankaların plase ettiği kredi miktarını mümkün olduğunca sınırlamaya çalışıyor. Bu konudaki en güçlü aracı ise "zorunlu karşılıklar".
SONUÇ ALINIYOR MU?
Merkez Bankası bir taraftan zorunlu karşılıkları artırarak miktarsal sıkılaştırma yaparken, diğer taraftan kısa vadeli yükümlülükleri azaltmaya çalışıyor. Sadece 5 ay önce yüzde 6 olan zorunlu karşılıklar, 1 aylık mevduatlarda yüzde 16'ya, 3 aylıklarda yüzde 13'e kadar yükseltti.
Peki, Merkez Bankası finansal istikrarı sağlamak için aldığı bu aksiyonlar amacına ulaşabiliyor mu?
Mart ayı sonu itibarıyla önlemlerin etkisi oldukça sınırlı görünüyor. Bankacılık sektöründe verilen kredilerde büyüme devam ediyor. Ancak artışın hızı biraz yavaşlamış. Bu yılın ilk çeyreği sonunda verilen kredilerin toplamı 564.3 milyar TL'ye ulaşıyor. Bankaların aktif büyüklüğünün yüzde 54'ü yani. Krediler içinde yüzde 43.1 ile en büyük pay ticari kredilerde, ikinci sırada yüzde 32.8 ile bireysel krediler geliyor. Kalan kısım ise KOBİ'lere ait.
TÜKETİCİ KREDİLERİ
Her ne kadar kredi artış hızı genel olarak düşüyor görünse de tüketici kredilerindeki artış aynı hızla sürüyor. İlk üç ayda ihtiyaç kredileri yüzde 10.5 yükselişle toplamda 11.4 milyar TL'ye tırmanmış. Bu arada ilginç bir gelişmeyi de ekleyelim... Bireysel kredilerde en fazla artış yüzde 9.5 ile kamu bankalarında gerçekleşmiş.
Bu rakamlardan iki sonucun altını çizebiliriz. Birincisi, yetersiz gelir politikaları yüzünden iç talepte kredilerin ezici ağırlığı bulunuyor. İkincisi, alınan kredilerin bir kısmı yeni kredilerle çevriliyor. Ya kredi kart borcu için tüketici kredisi alınıyor ya da borçlar başka bankaya taşınarak yeniden yapılandırılıyor. Argümanımızı desteklemek için takipteki alacak rakamına bakalım. Takipteki alacak 18.9 milyar TL'ye gerilemiş. Çünkü bankalar aktiflerinden bazı takipteki alacaklarını satmışlar.
Asıl kritik konu, bu operasyonlarla beraber kalitesiz kredilerde kaçınılmaz olarak artış olması. Merkez Bankası'nın yaptığı "Kredi Eğilimi Anketi"nden bankaların bireysel kredilere uyguladıkları koşul ve kuralları gevşettiklerini görüyoruz. Nedeni ise rekabet baskısı. Hatırlayacağınız gibi küresel krizin çıkış noktası ABD'deki "sub-prime" olarak tanımladığımız geri ödeme zorluğu olan kredilerdi.
Merkez Bankası, kararlı bir şekilde finansal istikrarı da hedefine dahil ederek para politikalarını uyguluyor. Daha açık bir ifadeyle, makro finansal riskleri sınırlamak amacına yönelik araç bileşimlerine başvuruyor. Umarız gecikmeli de olsa, cari açıkta yılsonuna doğru düşme gözlemleriz.