Sipsi kraliçesi

UNESCO tarafından 10 yıl önce 'Yaşayan İnsan Hazinesi' seçilen ve geçtiğimiz günlerde yaşamını yitiren Çamelili Hayri Dev ile televizyon kanallarında konserlere ve programa çıkan Halime Özke 'Sipsi'nin kraliçesi' olarak tanınıyor. Özke, ilçedeki gençlerden istekli olanlara da sipsi çalmayı öğretmek istiyor. İlçede kurulan pazarda kendi bahçesinden ürettiği biber ve domatesleri satarak geçimini sağlayan Özke, pazarda da sipsini yanından ayırmıyor.
Aynı zamanda ilçede kadınlar arasında yapılan kına geçeleri ve nişanlarda da sipsi çalıyor. Halime Özke, 70 senelik hayat hikayesini, ve sipsiyle tanışmasını Yeni Asır'a anlattı.

'OKULA GİDEMEDİM'
İlk sipsiyle ne zaman tanıştınız, sipsi çalmayı nasıl öğrendiniz?
- 1948 yılında Beyağaç ilçesinde doğmuşum. Ailem fakirdi beni okula göndermedi, gidemedim.
Onun yerine bol bol keçi güttürdü. Üç beş keçimizi sabah alıp dağlara yaylalara çıkardım. Orada canım sıkılmasın diye kamışları kesip kurutarak sipsi yapmaya başladım.
Çocukluğumda bazı düğünlerde sipsi çalan müzisyenler görmüştüm.
7 yaşında iken ilk sipsimi yaptım ve çalmaya başladım.
Dağlarda hem keçi güdüyor, hem sipsi yapıyor, hemde sipsi çalıyordum. Yöremizde seslendirilen bazı türküleri de sipsiyle çalmaya başladım. Beni ayıplarlar mı diye hiç düşünmedim.
Babam ve daha sonrada eşim bana hep destek oldu. Sanatıma hiç karışmadılar.
Sipsi çalarak ne zaman tanınmaya başladınız?
- Dağlarda keçilerin ardında çaldığım sipsinin sesini duyanlar beni nişanlarına, kına gecelerine çağırmaya başladı. Akşamları keçileri ağıllarına bıraktıktan sonra nişanlarda kına gecelerinde sipsi çalmaya devam ettim. 30 yıl kadar önce kadınlar gününde okulda bir tören yapıldı. Beni de çağırdılar, bende gidip sahnede sipsi çaldım.
Görüntülerimi çekmişler.
O görüntülerle birlikte ismim dilden dile yayıldı. Düğünlere, nişanlara ve kınalara çağıranların sayısı arttı. Sonra da Denizli'de programlara katıldım.
İnsanlar sipsinin sesini çok sevdi. Emine Akmeşe diye bir sanatçı gelip beni dinledi. Sonra televizyon kanalları beni çağırmaya başladı. Yol paramı bütün masraflarımı gönderiyorlar ben de gidip kanallarda programlarda sipsi çalıyorum.

HAYRİ DEV'LE ÇALDIK
Hayri Dev'le tanışmanız nasıl oldu?
- Hayri Dev'in vefat ettiğini öğrendiğimde çok üzüldüm.
Farklı ilçelerde yaşasak da ben onun ismini çok duymuştum. Oda beni duymuş.
Yıllar önce İstanbul'da bir müzik kanalının çekimlerinde bir araya geldik. Ben sipsi o curasını çaldı. Söğüt dalından yaptığı düdüğünü çaldı. Programın ikinci bölümünde ise ben sipsi çaldım. O sahnede tahta kaşıklarla oynadı. İlk kez orda tanıştık. Sonra Ankara'da yine farklı müzik kanallarına davet edildik. Katıldığım programlar oldu. İş yoğunluğundan katılamadığım programlar oldu. Yurt dışından bile davet aldım ama oğlum Süleyman askerdeydi, yalnız olduğum için gidemedim.
Sipsi yi nasıl yapıyorsunuz?
- Bizim bölgemiz sulaktır. Sulak alanda da kamış çok yetişir.
Sipsi yapacağım kamışları bölgedeki sulak alanlardan toplayıp getiriyorum. Onları kuruttuktan sonra sipsi yapımına uygun olanları ayırıyorum. İyice kuruyan kamışları belli bir ölçüde kesip ses deliklerini açıyorum.
Yaşım ilerledi sipsi yapmasını, çalmasını gençlere öğretmek istiyorum. Bu sanat kaybolmasın istiyorum. Sipsi öğrenmek için yanıma daha bir kişi geldi.
Düğünlere, kına gecelerinde sipsi eşliğinde kadınlar sırayla oynardı. Ateş yakardık, ışık yoktu, eğlencemiz bunlardı. Bu sipsi Anadolu çalgısıdır. Yörüklerin asıl çalgısı bu. Yaylaları gezerken bunlar ile eğlenilirdi.
Dağda nasıl vakit geçireceksin.
Yeni nesil öğrensin. Ben yapmasını, çalmasını öğretirim.

PAZARDA DA ÇALIYORUM
İlçede gününüz nasıl geçiyor?
- İlçede kendime ait arazide mevsimlik biber, salatalık, domates gibi ürünler yetiştiriyorum. Bu ürünleri ilçede her hafta kurulan pazarda satıyorum. Yanımda her zaman sipsim olur. Müşterilerimden istek geliyor. Bir taraftan sipsi çalıp bir taraftan pazarda ürettiğim ürünlerin satışını yapıyorum.
Evde keçilerim var. Onlarla ilgileniyorum. Sürekli elimde sipsi olur. Boş zamanlarım da da sipsi çalarım. Evimin altında daha önceden hazırladığım kamışlar var.
Onlardan sipsi yaparım. Günler böyle gelip geçiyor. Çağırılırsam düğünlere kınalara giderim.
Televizyon kanallarından talep gelirse oralara gidiyorum. Yaşlandım ama müzikle uğraşmaktan vazgeçemiyorum.

SİPSİ, TÜRK HALK MÜZİĞİ ÇALGISI
Sipsi nefesli çalgılar grubundan bir Türk Halk Müziği çalgısı...
Teke yöresi türkülerinde sıkça kullanılan bir müzik aleti. Yaklaşık 15-25 santimetre uzunluğunda ince bir kamıştan yapılan sipsinin, sesin çıkmasını sağlayan ağızlık kısmı, cukcuk, gövde kısmı ise, gödlek olarak adlandırılır. Kamışın yanı sıra çam dallarının filizlerinden, söğüt dallarından, içi boş ot ve çavdarlardan ve kartal kanat kemiğinden de yapılan türlerinin bulunduğu sipsinin, ön kısmında 5, arka yüzünde 1 olmak üzere toplam 6 deliği bulunur.
ÇAM DÜDÜĞÜ
Denizli nin Acıpayam, Beyağaç, Çameli, Kale, Tavas İlçeleri ve köylerinde yaygın olarak yapılan "çam düdüğü-sipsi " yapımı kültürel unsuru bulunmaktadır.
Yörede kargı adı verilen kamıştan veya taze çam dalından yapılan el işçiliğine dayalı üflemeli bir çalgıdır sipsi.
Çobanlık kültürüne bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Çeşitli örnekleriyle bölgede yaygın olan bu düdük, halk müziğimizin icrasının zenginliklerinden biri olduğu kadar, halkın yaratıcılık gücü ve kabiliyetini sergilemesi bakımından da çok önemlidir. Yaşayan İnsan Hazinesi Hayri Dev ve Halime Özke bu geleneğin en önemli isimleridir.
DEĞERİ BİLİNMELİ
Sipsi özellikle 17.06.2010 tarihinde Sipsi Yapımı, Çalgı Yapımcılığı dalında teklif edilmiş olması ve Çalgı Yapımcılığı başlığı altında Kültür ve Turizm Bakanlığınca, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri Listesi'ne, 13.03.2013 tarihinde 01.0028 envanter numarası ile kaydedildi. Hayri Dev gibi bir ustanın kaybının ardından yeni nesillere sipsi yapımı ve icrası konusunda bilgilerini aktarmada ve geleneğin devam etmesine katkı sağlamakta tek başına kalan Halime Özke'nin değerinin bilinmesi gerekmektedir.