"Üzerimde müthiş bir ağırlık hissettim. Avazım çıktığı kadar bağırmak istedim ama sesim çıkmadı. Elimi, ayağımı oynatamadım..." Yaşayanların böyle tarif ettiği karabasan, uzmanlara göre aslında uykuda olması gereken bir durum. Çünkü beynimiz güvenliğimiz için uyku sırasında kaslarımıza hareketsizlik emri veriyor
Yorucu bir günün sonunda, ana kucağı gibi sığındığımız uyku her zaman ihtiyaç duyduğumuz huzuru vermiyor ne yazık ki. Özellikle kabuslarla dolu bir gece geçirmişsek bu olumsuz ruh hali ertesi güne de yansıyor.
Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz, karabasan ve kabus kavramlarına bilim dünyasının bakış açısını anlatıyor.
UYKU İLE UYANIKLIK ARASI
-Karabasan nedir?
Karabasan; bir nevi kabustur. Her insan, hayatının bir evresinde karabasan kabusunu mutlaka yaşar. Kişi karabasan esnasında üzerinde tarifsiz bir ağırlık hisseder. Nefes alması zorlaşır, bağırmak, seslenmek ister ancak bunu yapamaz. İstese de ellerini ve ayaklarını oynatamaz. Aslında uyku ile uyanıklık arasında bir yerdedir. Kanaatimize göre insanlar derin uykudan birden uyandıklarında, henüz beynin kaslardaki hareketsizlik emirleri kalkmamıştır.
-Beyin, uyku sırasında kaslara "hareketsizlik emri" mi veriyor?
Normalde insanlar uykuya geçtiklerinde gördükleri rüyaların etkisi ile kol ve bacaklar hareket etmesin diye, beynimiz kaslarımızı bir nevi geçici felç durumuna getirir. Yani bir çeşit "uyku felci" devreye girer.
Karabasan diye tarif edilen durumda kişi uyanır ancak kol ve bacak hareketlerini uykuda iken frenleyen merkez henüz devre dışı kalmadığından hareket edemez, ses çıkaramaz.
Bilimsel olarak "uyku felci" şeklinde açıklanabilen karabasanın, halk arasında çok çeşitli yorumları var. Örneğin Alman kültüründe karabasana "cadı basması" denir. Her ne şekilde yorumlanırsa yorumlansın, karabasanın insanı çok rahatsız eden bir durum olduğu bir gerçektir. Biz bilimsel bir yaklaşımla bunun "uyku felci"nden kaynaklandığını düşünüyoruz. Uyku felci, insan organizması içinde mutlaka gerekli bir durumdur. Zira uyku felci olmasa idi, insanlar rüyalarındaki hareketleri uykuda iken yapmaya çalışır ve hem birçok kol ve bacak yaralanmalarına neden olabilir hem de yanımızda bir başka kişinin de uyuması mümkün olamazdı.
KABUS RÜYA PSİKOZUDUR
-Kabus görmek nasıl açıklanabilir?
Kabus görmek, rüyalardan biraz daha farklı bir durum. Bunu özetle "rüya psikozu" olarak adlandırabiliriz. Uyku esnasında limbik sistemdeki enerji yoğunluğunun kontrolsüz bir şekilde salıverilmesi söz konusudur. Bu patolojik enerji yoğunluğu, ön korteksin hiçbir müdahalesi ve kontrolü olmadan iç dünyamıza yansır. Limbik sistemdeki merkezlerin anormal kontrolsüzlüğü, girift bir şekilde birbirine karışarak aşırı ve istenmeyen görüntüler halinde uykuda tezahür eder. Genellikle kabusun etkisiyle, yataktan ani fırlamalar ve uyku bölünmeleri olur. Ayrıca kabusun olumsuz etkisi gün boyu hatta günlerce sürebilir ve kişiyi bilinçli veya bilinçsiz etki altında bırakabilir.
PANİK ATAKLARI ARTIRIYOR
-Kabuslar kişiyi nasıl etkiler?
Beyindeki limbik sistemdeki kontrolsüz enerji yoğunluğu, uykuda kabuslara, bilinçlilik halinde ise panik ataklara neden olabilir. Bazen kabuslar ve panik ataklar aynı kişide aynı zamanda bulunabilir. Bu durum panik atakların daha şiddetli olmasına neden olabilir. Kabus görmek, bazen o kadar ağır ve korkutucu olur ki, insanlar uyumak istemezler ve Uyumamak için günlerce direnebilirler. Uyku onlar için çok büyük bir işkencedir. Böyle kabusların arka planında, limbik sisteme yönelik şiddetli biyokimyasal (ilaçlar, uyuşturucular vs) ya da psikolojik travmalar söz konusudur.
ANTİDEPRESAN VE TERAPİ
-Karabasan ve kabusların görülmesine neler neden olabilir?
Uyuşturucular, özellikle kokain, LSD ve extasy halisünasyon (hayal görme) ve kabuslara sebep olabilir. Santral sinir sistemini uyaran haplar da limbik sistemdeki merkezlerin işleyişini bozarak kve karabasana neden olabilirler. Ayrıca psikolojik rahatsızlıklar ve kan dolaşımındaki düzensizlikler de karabasan görmede etkili rol oynar.
-Karabasan ve kabusları sıkça gören kişiler ne yapmalı?
Çok rahatsız edici ve sürekli olan kabuslar ve karabasanlar için antidepresanlar nispeten fayda sağlayabilirler. Fakat antidepresanlar mutlaka doktor kontrolünde alınmalıdır. Psikoterapi görmek de kabuslardan kurtulmak için yararlanılabilecek bir tedavi türüdür.