Boş geçirilmesi büyük bir kayıp olacak bu gece ile ilgili oldukça rivayet var. Bu gecenin anlamını ve yapılacak ibadetleri sizler için araştırdık.
'BERAT' NEDİR?
Berat Arapça berâe-berâet kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. Berâet, "iki şey arasında ilişki olmaması; kişinin bir yükümlülükten kurtulması veya yükümlülüğünün bulunmaması" anlamına gelir. Şaban ayının on beşinci gecesinde müslümanların Allah'ın affı ve bağışlaması ile günah yükünden kurtulacağı umularak bu geceye Berat gecesi denmiştir.
BERAT GECESİNİN ÖNEMİ
Berat gecesi müslümanlarca kutsal sayılmış, bu gecenin diğer gecelerden farklı bir şekilde geçirilmesi, bu gecede daha fazla ibadet edilmesi âdet halini almıştır. Hz. Peygamber'in, "Allah Teâlâ -rahmetiyle- şâbanın on beşinci gecesi dünya semasında tecelli eder ve Kelb kabilesi koyunlarının kılları sayısından daha fazla kişiyi bağışlar" buyurduğu rivayet edilmiştir. Diğer bir rivayete göre de Hz. Peygamber, "Şabanın ortasında gece ibadet ediniz, gündüz oruç tutunuz. Allah o gece güneşin batmasıyla dünya semasında tecelli eder ve fecir doğana kadar, 'Yok mu benden af isteyen onu affedeyim, yok mu benden rızık isteyen ona rızık vereyim, yok mu bir musibete uğrayan ona âfiyet vereyim, yok mu şöyle, yok mu böyle!' der" buyurmuştur.
Ancak eserlerinde bu hadislere yer veren Tirmizî ve İbn Mâce, bunların sened* yönünden zayıf olduğuna da işaret etmektedirler. Bir kısım âlimlerin, kıblenin Kudüs'teki Mescid-i Aksa'dan Mekke'deki Kâbe istikametine çevrilmesinin hicretin ikinci yılında Berat gecesinde vuku bulduğunu kabul etmeleri de geceye ayrı bir önem kazandırmaktadır.
Bu rivayetlerle, Hz. Peygamber'in şaban ayına ve özellikle bu ayın on beşinci gecesine ayrı bir önem vererek onu ihya ettiğine dair diğer rivayetleri göz önüne alan bazı âlimler bu geceyi namaz kılarak, Kur'an okuyarak ve dua ederek geçirmenin sevaba vesile olacağını, bu geceye mahsus olmak üzere belli bazı ibadet ve kutlama şekilleri ihdas edip adet haline getirmenin ise dinde yeri bulunmadığını söylemişlerdir. Kaynakların belirttiğine göre Berat gecesine ait özel bir namaz yoktur.
Gazzâlî, bu gece her rek'atında Fâtiha'dan sonra on bir İhlâs okunmak suretiyle kılınacak yüz rek'at veya her rek'atında Fâtiha'dan sonra yüz İhlâs okunan on rek'at namazın çok sevap olduğuna dair bir rivayet naklettiği halde, hadisleri tenkide tabi tutan Zeynüddin el-Irâkı ile Nevevî bunun aslının olmadığını söylemişlerdir.
Bu namazın ilk defa 448 (1056) yılında Kudüs'te Mescid-i Aksa'da kılındığına ve zamanla yaygınlık kazanarak sünnet gibi telakki edildiğine dair bir rivayet de nakledilmektedir. Ancak Fâkihî'nin Mekkeliler'in bu geceyi Mescid-i Harâm'da ihya ettiklerine ve bazılarının 100 rek'atlı bir namaz kıldığına dair rivayeti dikkate alınırsa bu namazın daha önceden de kılındığını söylemek mümkündür.
Duhan suresinde (44/3) Kur'an'ın "mübarek bir gecede" nazil olduğu ifade edilmektedir. İslâm âlimlerinin çoğunluğuna göre burada işaret edilen gece Kadir gecesidir. Çünkü diğer ayetlerde Kur'an'ın ramazan ayında (el-Bakara 2/185) ve Kadir gecesinde (el-Kadr 97/1) indirildiği belirtilmektedir. İkrime b. Ebu Cehil'in de dahil olduğu bir grup âlim ise Duhân suresindeki ayetle Berat gecesine işaret edildiği kanaatindedirler.
Bu takdirde Kur'an'ın tamamının Berat gecesi levh-i mahfuzdan dünya semasına indiği, Kadir gecesinde de ayetlerin peyderpey inmeye başladığı şeklinde bir yorum ortaya çıkmaktadır. Nitekim bazı müfessirler bu görüşü benimsemişlerdir.
BERAT GECESİNDE YAPILACAK İBADETLER
Kur'an-ı Kerim okunmalı, okuyanlar dinlenmeli, uygun mekânlarda Kur'an ziyafetleri verilmeli, Kelamullah'a olan sevgi, saygı ve bağlılık duyguları yenilenmeli, kuvvetlendirilmeli
Hz. Muhammed' (s.a.s) salât ve selâmlar getirilmeli, kendisinin şefaatini ümit edip, ümmetinden olma şuuru tazelenmeli.
Tefekkürde bulunulmalı, "Ben kimim, nereden geldim, nereye gidiyorum, Allah'ın benden istekleri nelerdir" gibi konular başta olmak üzere hayati meseleler üzerine düşünülmeli
Sahabe, ulema ve evliya türbeleri ziyaret edilmeli, manevî iklimlerinde vesilelikleriyle Hakk'a niyazda bulunulmalı
Küs ve dargın olanlar barıştırılmalı, gönüller alınmalı, kederli yüzler güldürülmeli
Günahlara samimi olarak tövbe ve istiğfar edilmeli, idrak edilen geceyi son fırsat bilerek nedamette bulunulmalı
Günahlara samimi olarak tövbe ve istiğfar edilmeli
Yoksul, kimsesiz, öksüz, yetim, hasta, sakat, yaşlı olanlar ziyaret edilip, sevgi, şefkat, hürmet, hediye ve sadakalarla mutlu edilmelidir.
BERAT GECESİ NAMAZI
Şaban ayının on beşinci gecesi kılınacak olan namaz yüz rekattır. Bu namazın her rekatında, Fatihadan sonra on kere ihlas süresi okunur. Yüz rekat kılan kişi bin defa ihlas süresini okumuş olur.
Bu namaza hayır namazı da denmiştir. Geçmiş büyükler bu namazı toplu halde cemaatle de kılmışlardır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Mâce, "İkāme", 191; Tirmizî, "Savm", 39; Fâkihî, Ahbâru Mekke (nşr. Abdülmelik b. Abdullah), Mekke 1407/1986-87, III, 84-87; İbn Vaddâh, el-BidaǾ ve'n-nehy Ǿanhâ (nşr. M. Ahmed Dehmân), Dımaşk 1400/1980, s. 46; Gazzâlî, İhyâǿ, I, 203; Zeynüddin el-Irâkı, el-Mugnî (Gazzâlî, İhyâǿ kenarında), I, 203, dipnot 1; Zemahşerî, el-Keşşâf, III, 499-500; Fahreddin er-Râzî, Tefsîr, XXVIII, 237-238; Nevevî, el-MecmûǾ, IV, 56; Kurtubî, Tefsîr, XVI, 126; İbn Kesîr, Tefsîr, VII, 232; İbnü'l-Hâc, el-Medhal, [baskı yeri yok] 1401/1981 (Dârü'l-Hayret), I, 299-313; Aynî, ǾUmdetü'l-kārî, Kahire 1392/1972, IX, 150; Keşfü'z-zunûn, II, 1591-1592; Îzâhu'l-meknûn, I, 108; Ali el-Kārî, el-Esrârü'l-merfûǾa fi'l-ahbâri'l-mevzûǾa (nşr. Ali es-Sebbâğ), Beyrut 1391/1971, s. 461-462; a.mlf., "et-Tibyân fîmâ yeteǾallak bi-leyleti'l-kadr ve leyleti'nnısf min şaǾbân" (nşr. M. Seyyid Nidâ), Edvâǿü'ş-şerîǾa, IX, Riyad 1398, s. 372-378; Ali Mahfûz, el-İbdâǾ, Kahire, ts. (Dârü'l-Kitâbi'l-Arabî), s. 286-288; Elmalılı, Hak Dini, V, 4293-4295; Hasan Hüsnü Erdem, Berat Gecesi Hakkında Bir Tedkik, Ankara 1959, s. 3-11; M. Zâhid el-Kevserî, Makālât, Humus 1388, s. 60-64; Abdurrahman el-Cezîrî, "es-Sünne: leyletü'n-nısf min şaǾbân", Mecelletü'l-Ezher, I/1, Kahire 1940, s. 586-591.
Halit Ünal
Kaynak: TDV İslam Araştırmaları Merkezi