Diz protezlerinin kişinin daha rahat merdiven inip çıkmasını ve daha uzun süre yürüyebilmesini sağladığını dile getiren Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Op. Dr. Serdar Söylev, "Diz protezi ameliyatı; sanılanın aksine bir ağırlık yaratmayan, insanın yürümesini ve dizini bükmesini kolaylaştıran, hatta son yapılan protezlerde hastaların yere bile oturmasına olanak sağlayan bir ameliyattır. Diz protezi ameliyatları sonrasında çıkabilecek enfeksiyon ve protezin gevşemesi gibi sorunlar, sanılanın aksine çok nadir görülür. Eklem sertliği gelişmesi de genellikle yapılan ameliyattan çok, hastanın ameliyat sonrası egzersiz programına uymamasından kaynaklanır" diyor. Dr. Serdar Söylev, diz protezi ameliyatlarının kimlere özellikle önerildiği sorusunu ise şöyle yanıtlıyor: "Özellikle 60 yaş üzeri hastalar günlük hayatlarında yapmaları gereken aktiviteleri yerine getiremiyorlarsa ve bu aktiviteleri yerine getirememelerinin sebebi dizleri ise, bu ameliyat sayesinde hem ağrıları azalacak hem de hareket kabiliyetleri artacaktır." Ege Sağlık Hastanesi hekimlerinden Op. Dr. Serdar Söylev'le ilerleyen durumlarda diz protezi takılmasını gerektiren diz ekleminin kireçlenmesi hakkında bilgi verdi. -Gonartroz nedir?
Gonartroz (diz ekleminin kireçlenmesi); diz eklemi kıkırdağının parlak ve pürüzsüz yapısının aşınması ve eklemin fonksiyonlarının bozulmasıdır. Kireçlenmelerde kıkırdakla beraber menisküslerde de yırtıklar çoğunlukla vardır. Zaman içinde eklem hareketleri kısıtlanır ve kireçlenme ilerledikçe bacaklar eğrilmeye başlar. Kireçlenen dizde ağrı başlar. Bazen bu ağrını sadece menisküs yırtığına bağlanması yanlış tedaviye neden olabilir.
-Gonartrozun sebebi nedir ve kimlerde görülür?
Gonartrozun sebebi genelde tam olarak belli değildir. Bazı hastalarda dizin anatomik aksının bozuk olması ve buna bağlı olarak vücudun yük dağılımının dengeli olarak dizden ayaklara iletilememesi olabilir. Bunun yanı sıra kilolu hastalarda daha fazla görülür. Başka bir sebep, dizin geçirmiş olduğu travmalar sonucunda eklem ve kıkırdak yapısının bozulması olabilir. Son olarak da eklem romatizmaları ve diz içi iltihabi durumlar daha hızlı bir seyirle gonartroza sebep olur.
-Belirtileri nelerdir?
Hastalar başlangıçta uzun yol yürüme ve ayakta kaldıklarında dizlerin iç kısımlarında ağrıdan bahsederler. Dizde kireçlenme, diz kapağı kemiğinin altında veya ana eklemde (uyluk kemiği ile kaval kemiği arasındaki eklem) veya her ikisinde de olabilir. Diz kapağı altındaki kireçlenmeleri belirgin hastalarda düz yolda yürürken yakınmalar nispeten daha azken, merdivende ve oturup kalkarken belirgindir. Hastalık ilerlediğinde çömelme ve merdiven inip çıkma çok güçleşir. Daha ileri evrelerde dizden takır-tukur sesler gelmeye başlar ve dizlerde şekil bozuklukları meydana gelir.
-Kesin tanı nasıl konulur?
Kireçlenme tanısı doktorunuz tarafından, anlattıklarınız, ayakta çekilen diz röntgenleri, diz kapağı röntgenleri ile konulur. Başlangıç dönemlerindeki kireçlenmelerde MR incelemeler de yararlıdır. Bazen hastanın şikayetleri ile röntgen bulguları uyuşmayabilir. Bazen röntgenleri çok kötü olan hastaların ağrıları az iken, çok şiddetli ağrıları olan hastalarda röntgenler iyi olabilir.
-Tedavide neler yapılabilir?
Kireçlenmede tedavi hastanın radyolojik bulgularına değil şikayetlerine yönelik planlanmalıdır. Hastanın ağrısını geçiren ve hayat standartını düzelten en basit tedavi en doğru tedavidir denilebilir.
Uygulanan tedaviler
Kilo verilmesi
İlk olarak zor olsa da hastaların ideal kilolarına inmesi istenir. Fazla kiloların diyetisyen kontrolünde yavaş olarak verilmesi önerilir. Hastanın ideal kilosuna inmesi, dize binen yükü azalttığından hem hastalığın ilerlemesini yavaşlatır hem de uygulanan tedavinin etkinliğini artırır.
Egzersiz ve yürüyüş
Egzersiz konusundaki en önemli kriter ağrıdır. Ağrınız olmuyorsa, her gün yürümenizde hiçbir sakınca yoktur. Ancak ağrınız oluyorsa, dizlerinizi zorlamamanızda fayda vardır. Yürüyüş yapamayacak kadar ağrınız oluyorsa, salon bisikletleri etkili egzersiz aletleridir. Ayrıca egzersiz yaparken çömelmemeye, merdiven ve yokuş kullanmamaya dikkat etmek gerekir.
Ağrı kesici ilaç tedavisi
Ağrı kesiciler ilk tercihlerdir. Parasetamol, aspirin gibi basit ağrı kesiciler başlangıçta son derece etkilidir. Romatizma ilaçları ikinci bir seçenektir. Hastalığın erken evrelerinde çok faydalıdır. Yalnız bu ilaçların mide üzerindeki yan etkileri uzun süreli kullanımda sorun çıkarabilir.
Kaplıca ve sıcak tedavileri
Eğer hastamızın hipertansiyon ve kalp-damar hastalığı gibi dahili bir problemi yoksa hastalar kaplıcalardan ve sıcak uygulamalardan fayda görürler. Yine de öncesinde tıbbi kontrolden geçmesinde fayda vardır.
Glukozamin ve kondroitin preparatları
Son zamanlarda kıkırdak aşınmasına bağlı eklem sorunlarında ve kireçlenmelerde, yeni cerrahi tekniklerle birlikte diyet destekleri de oldukça popüler olmuştur. "Glukozamin", vücutta doğal olarak bulunmaktadır ve eklem kıkırdağının biçimlenmesini ve onarımını uyarır. "Kondroitin sülfat" da benzer biçimde vücutta bulunan ve eklem kıkırdağı oluşumunu bloke eden enzimleri azaltan bir maddedir. Bunlarla birlikte doğal tip 2 kollojen içeren ve diacerein (diyaserein okunur) içeren preparatlar da tedaviye eklenebilir.
Ağrıyı azaltmak ve kıkırdak onarımı üzerinde yararlı etkileri gözlenmekle birlikte bu konuda yeterli araştırma henüz yoktur. Ayrıca satılan preparatların çoğunda etki için yeterli madde bulunmadığı da bir gerçektir. Bu konuda bir karar için aşağıdaki rehberin izlenmesinin yararlı olacağı düşüncesindeyiz.
Eklem içi kayganlaştırıcı sıvı enjeksiyonları
Bu sıvılar hyaluronik asit preparatıdır. Hyaluronk asit doğal olarak eklem sıvısının elementlerinden biridir. Bu işlemle eklem içindeki kemiklerin daha yumuşak bir şekilde birbiri üzerinde kayması sağlanır. Ancak bu konuda da henüz kesin kanıtlar yoktur. Bu sıvının enjeksiyonu diz osteoartritinde bir tedavi seçeneğidir.
Eklem içi kortizon enjeksiyonu
İleri kireçlenmelerde en fazla 2-3 kez uygulanan kortizon, hastaların ağrılarını geçici süre kontrol edebilir. Operasyon için zaman kazandırır. Fakat 3 kezden fazla uygulama önerilmemektedir.
Fizik tedavi ve rehabilitasyon
Fizik tedavi ve rehabilitasyon kireçlenmelerin başlangıç evrelerinde ve özellikle de diz kapağı altındaki kireçlenmelerde çok etkili olabilir. İlerleyen aşamalarda ise fizik tedavi etkisi azalır.
-Kireçlenme tedavisinde ameliyatın yeri nedir?
Artroskopik cerrahi, hafif-orta şiddetteki kireçlenmelerde başarılı sonuçlar alınabilen bir yöntemdir. Dize genelde 2 veya 3 adet kalem ucu büyüklüğünde delikler açılarak bir delikten kamera ile görüntü sağlanırken diğerlerinden değişik cerrahi aletlerle operasyon gerçekleştirilir. Operasyondan sonra eklem hareketleri ağrısız ve rahat, normal yaşama dönme süresi çok kısadır. Yine de hastaların kesinlikle bilmesi gereken en önemli konu, kireçlenmelerde artroskopi hastaların yakınmalarını geçici olarak tedavi etmek için yapılır ve sonuç hakkında garanti verilemez. İleri yaşlarda artroskopi sonrası tamamen ağrısız 10 yıl geçiren hastalar olduğu gibi genç yaşlarda artroskopiden yarar görmeyen hastalar da vardır. Bu konuda diz konusunda deneyimli bir ortopedistle karar vermenizi öneririz. Ameliyat sonrasında hastalar 4-6 saat hastanede tutulmakta ve sonrasında evlerine yollanmaktadır. Ameliyattan hemen sonra hasta koltuk değneği kullanmadan direkt bacağına yük vererek yürüyebilmekte, merdiven çıkabilmektedir. Çok nadir durumlarda aşınmanın fazla olduğu hastalarda 3 hafta koltuk değneği verilmektedir. 3 gün buz uygulaması ve ev istirahati sonrası hastalar 10-20 günde günlük işlerine geri dönebilir.
-Diz protezi seçeneğinden hangi durumlarda yararlanılır?
Gonartrozda diğer tüm tedavi yöntemlerinin uygulanmasına rağmen cevap vermeyen olgularda; diz ekleminin tümü metal ve plastik parçalarla değiştirilmesidir. Hastanın diz eklemi protez üzerinden çalışmakta ve ağrısız bir eklem oluşturulmaktadır.
Kadınlarda daha çok görülüyor
Yaşlı nüfusta daha sık karşılaşılan ve tıp dilinde "Gonartroz" olarak adlandırılan diz ekleminin kireçlenmesi, kadınlarda erkeklere oranla daha fazla görülüyor. Ege Sağlık Hastanesi'nden Ortopedi Uzmanı Op. Dr. Serdar Söylev, "Gonartroz'un kadınlarda erkeklere oranla daha fazla görülmesinin sebebi, kadınlarda leğen kemikleri daha geniş olduğu için yük dağılımının daha farklı olmasıdır. Bu da diz ekleminin iç kısımlarını daha çok aşındırır" diyor.