Geçtiğimiz hafta emekli olma şartlarından biri olan yaş kavramını açıklamaya çalıştım. Bu hafta ise emeklilik şartlarının diğer ikisi yani sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı hakkında bilgiler vereceğim.
SİGORTALILIK SÜRESİ
Sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarih ile aylık bağlanması için yazılı istekte bulunduğu tarih, ölen sigortalılar için de ölüm tarihi arasında geçen süreye sigortalılık süresi denilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus bu sürenin tamamen çalışılarak ya da prim ödenerek geçirilmiş olmasına gerek olmadığıdır.
Hatta sigortalı bu süre içerisinde birden farklı sigortalılık statülerinde de çalışabilir.
Örneğin 4/a kapsamında bir işverenin yanında çalışırken daha sonra kendi iş yerini açarak 4/b kapsamında çalışabilir.
4/c kapsamındaki yani emekli sandığı çalışanlarının sigortalılık süresi ise sigortalı olarak çalışmaya başladıkları gün ile yetkili makamdan emekliye sevk onayı alınarak görevi ile ilişiğinin kesildiği ayın son günü arasında geçen süre olarak hesaplanmaktadır.
Sigortalılık Süresini Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Yukarıda belirttiğim gibi sigortalılık süresinin başlangıcı her ne kadar kişinin uzun vadeli sigortalı kollarına tabi olarak çalışmaya başladığı tarih olsa da bu tarihi etkileyen faktörler de bulunmaktadır.
Bunlardan ilki ve sigortalıların en çok karşılaştığı durum işe giriş tarihi ile primlerin ödenmeye başladığı tarihin farklı olmasıdır.
Örneğin bir kişi 01.01.1999 tarihinde işe başlamış ve Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilerek sigorta numarası alınmış ancak kişi için ilk olarak 01.06.1999 tarihinde prim ödenmiş ise sigortalılık başlangıç tarihi olarak primin ödendiği 01.06.1999 tarihi dikkate alınmaktadır.
Sigortalılık süresini etkileyen bir diğer faktör ise 18 yaş altında geçen hizmetlerdir.
Sigortalılık süresi hesaplanırken sigortalı her ne kadar 18 yaşın altında çalışmaya başlamış ve prim ödemiş ise de sigortalı başlangıç tarihi olarak 18 yaşını doldurduğu tarih dikkate alınmaktadır.
Bu uygulama 01.04.1981 tarihinden önce sigortalı olanlar için uygulanmamaktadır.
Yani 01.04.1981 tarihinden önce 14 yaşında bile sigortalı olarak haklarında prim ödenen kişilerin sigortalı başlangıç tarihleri işe girdiği tarih olarak alınmaktadır.
Sigortalılarımızın yanılgıya düştükleri bir başka durum ise staj ya da çıraklıkta geçen sürelerin sigortalılık süresine tabi olduğunu düşünmeleridir. Ancak staj ya da çıraklık çalışmalarında sigortalılar için yalnızca kısa vadeli sigorta primleri yani hastalık ve iş kazası primleri ödendiği için burada geçen çalışmalar sigortalılık sürelerinde dikkate alınmamaktadır.
PRİM ÖDEME GÜN SAYISI
Emeklilik için aranan şartlardan bir diğeri ise prim ödeme gün sayısıdır. Prim ödeme gün sayısı; malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak geçen sürelere ait gün sayısını ifade etmektedir. Prim ödeme gün sayısını; zorunlu sigorta, isteğe bağlı sigorta, ihya edilen yani herhangi bir nedenle silinen prim günlerinin primlerinin ödenerek yeniden kazanılması, yurt dışı borçlanma ve diğer (doğum, askerlik, avukatlık staj süresi v.b.) borçlanma süreleri ile devir sandıklarına (banka sandıkları v.b.) tabi geçen hizmetlere ait gün sayıları oluşturmaktadır.
Ayrıca fiili olarak çalışılan gün sayılarının yanında 5510 sayılı Kanun gereğince bazı çalışma kollarına ilave gün hakkı verilmiş olup bu günlere Fiili Hizmet Süresi Zammı denilmektedir. Çalışılan meslek koluna göre ilave edilecek gün sayısı farklı olmakla beraber genel maden işyerlerinin yeraltı işlerinde geçen hizmetlerin 1/4'ü ve başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunan kadın sigortalıların çalışmalarının 1/4'ü prim ödeme gün sayısına ilave edilmektedir.
Fiili hizmet süresi zammı kapsamında hangi çalışmalara ne kadarlık sürenin ilave edileceği 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde sayılmıştır.