Adnan Menderes, 27 Mayıs Darbesi'nin ardından 17 Eylül 1961 tarihinde asılarak idam edildi.
Bugün Adnan Menderes'in idam edilmesinin üzerinden ise tam 55 yıl geçti. Peki 1950-60 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti'nin başbakanlığını üstlenen, İstiklal Madalyası sahibi Adnan Menderes kimdir?
Adnan Menderes neden idam edilmiştir? İşte Adnan Menderes'in siyasi hayatı...
Adnan Menderes, Aydınlı varlıklı bir çiftçinin oğludur. İlkokuldan sonra, İzmir Amerikan Koleji'nden mezun oldu.
Kurtuluş Savaşı'na katıldı ve İstiklal Madalyası aldı. İzmir'in ünlü ailelerinden, Evliyazade Fatma Berin Hanım (1905-22Nisan 1994)'la evlendi ondan Yüksel, Mutlu, Aydın olmak üzere 3 oğlu oldu.
Adnan Menderes siyasi hayatı boyunca Serbest Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti'de yer almıştır. Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın bir kolunu kısa bir süre organize eden Menderes, partinin kendini feshetmesinden sonra Cumhuriyet Halk Partisi'ne geçti. Daha sonra 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi'nden Aydın Milletvekili seçildi.
DEMOKRAT PARTİ İKTİDARI
CHP döneminde Adnan Menderes en sert çıkışını "çiftçiyi topraklandırma yasası" görüşülürken yaptı. Mevcut tasarının 6. maddesi devlet elindeki topraklarla birlikte o bölgedeki toprak ağalarının elindeki toprakların tarıma elverişli yerlerde 5.000 dekardan elverişsiz yerlerde ise 2.000 dekardan fazlasının kamulaştırılıp köylüye dağıtılmasını öngörüyordu. Bu tasarı üzerine Menderes, Türkiye'de zaten tüm arazilerin yüzde 70'ten fazlasının devletin mülkiyetinde olduğunu ve İsmet Paşa'nın geriye kalan özel mülkleri de devletleştirerek Sovyetler Birliği'ndeki gibi tarımı kolhozlaştırmak istediğini açıklayarak üç arkadaşıyla birlikte Dörtlü Takriri verdi. Dörtlü Takrir olayı ve parti içi muhalefetten dolayı 1945 yılında CHP'den ihraç edildi.
7 Aralık 1945'te, CHP'den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti'yi kurdu. 14 Mayıs 1950 seçimlerinde DP oyların 53,5'ini alarak iktidar oldu.
TBMM Başkanlığı'na Refik Koraltan, Cumhurbaşkanlığı'na DP Genel Başkanı Celal Bayar seçildi. Yeni Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Menderes'i Başbakan olarak görevlendirdi.
1. Menderes Hükümeti'nin ilk icraatı fazla masraf olduğu gerekçesiyle devlete ait otomobilleri satmak oldu. Menderes döneminde, paralara mevcut Cumhurbaşkanı'nın resminin basılması uygulaması kaldırılmış, tekrar ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün resimleri basılmaya başlanmıştır.
Daha sonra, o döneme kadar Türkçe okunan ezanın Arapça okunması serbest bırakıldı.
6 Eylül 1955 gecesi İstanbul'da bazı gazetelerin Selanik'te Atatürk'ün evine bomba atıldığını yazması üzerine azınlıklara karşı olaylar çıktı. Ağırlıklı olarak Rumlara karşı yönelen olaylarda 73 kilise, 8 ayazma, 1 havra, 2 manastır, 4 bin 340 dükkan, 110 otel ve lokanta, 21 fabrika ve 3 bin 600 ev saldırıya uğradı, 1 papaz olaylar sırasında öldürüldü.
1959 yılında Adnan Menderes Hükümeti'nin ortaklık anlaşmasını imzalamasıyla Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu.
27 MAYIS İHTİLALİ
27 Mayıs 1960 sabah saat 04:36'da Ankara Radyosu'ndan yapılan bir anons nefesini tutan insanları bir anda heyecanlandırdı.
Tek haberleşme aracı olan devlet radyosundan evlere ulaşan anonsta, "Bugün, demokrasimizin içine düştüğü buhran ve en son müessif hadiseler dolayısıyla ve kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri, memleketin idaresini eline almıştır" deniliyordu ve Türk halkı ihtilalle ilk defa tanışmış oldu.
Cumhurbaşkanı Celal Bayar Çankaya Köşkü'nde;
Başbakan Adnan Menderes Kütahya'da gözetim altına alınıyordu.
Bakanlar Kurulu ve Tahkikat Komisyonu üyeleriyle DP milletvekilleri de bulundukları mekanlardan toplanarak Harp Okulu'na gönderildiler.
Demokrat Parti iktidarı ile iyi ilişkiler içinde bulunan dönemin Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun başta olmak üzere üst rütbeli asker ve bürokratlar cezaevlerine konuldu. Ülkede ilan edilen sıkıyönetim sonucu tüm Demokrat Partili Milletvekilleri, üst derecedeki bürokratlar, polis şefleri tek tek evlerinden alındı. Tüm siyasiler yargılanmak üzere Yassıada'ya gönderildiler.
27 Mayıs darbesini yapan cuntacıların özel olarak kurdukları Yüksek Adalet Divanı 9 ay 27 gün süren yargılama süreci sonunda 14 kişinin idamına, 31 kişinin de ömür boyu hapse mahkum edilmesine karar verdi. Geri kalan 418 sanığa ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen hapis cezaları veya beraat kararı verildi.
ABD Başkanı Kennedy, Fransa Cumhurbaşkanı Charles De Gaulle, Birleşik Krallık Kraliçesi II. Elizabeth, Almanya Başbakanı Konrad Adenauer, Pakistan Devlet Başkanı Muhammed Eyüb Han, ve İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi'ne çağrıda bulundular.
Milli Birlik Komitesi;
Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti.
Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961 tarihinde ve adet olduğu üzere sabaha karşı, o gün başarısız bir intihar teşebbüsünde bulunan Menderes ise İmralı Adası'nda 17 Eylül 1961'de sağlık muayenesini yapan doktor heyetinden sağlam raporu alınmasının ardından, öğleden sonra saat 13:21'de idam edildi.