Türkiye'de 16 milyon emekli var. Daha doğru ifadeyle 16 milyon dosyaya ödeme yapılıyor. Bunların içinde emekliler ile birlikte dul yetim maaşı alanlar da bulunuyor. Emeklilere yılda iki kez maaş artışı yapılıyor. Ocak ve Temmuz aylarında yapılan bu artışları ise enflasyon belirliyor. SSK ve Bağ-Kur emeklileri ile dul ve yetim maaşı alanlar için artış 6 aylık enflasyon oranı kadar oluyor. Memur emeklileri için ise toplu sözleşme artışı ile birlikte bir önceki zam oranının üzerinde oluşan enflasyon da maaşlara ekleniyor.
REFAH PAYI UYGULAMASI
Son dönemde yapılan bir uygulama ile bu artış oranlarına refah payı da eklenerek zam oranları yükseltiliyor. Ocak 2023'de 15 puanlık refah payı eklenmiş Temmuz ayında ise 7.45 puanı bulan bir iyileştirme yapılmıştı. Ocak ayında 6 aylık enflasyon yüzde 15 civarında çıkmasına rağmen emeklilerin zam oranı yüzde 30'a çıkartılmıştı. Temmuz ayında ise 6 aylık enflasyon 19.77 çıkmış SSK ve Bağ-Kurlulara 5.23 iyileştirme yapılarak yüzde 25 zam oranı uygulanmıştı. Memur emeklileri için ise enflasyon farkı ile artış yüzde 17.55'e ulaşmış ancak burada da 7.45 puanlık iyileştirme ile yüzde 25 uygulanmıştı. Dolayısıyla enflasyonun üzerinde yapılan bu oransal ya da seyyanen artışlar refah payı olarak adlandırılıyor.
YÜZDE 25 NASIL UYGULANDI
Gelelim kök aylık meselesine. Bir süredir devam eden refah payı artışı gibi pandemi döneminde başlatılan yeni bir uygulama da taban maaşın artırılması oldu. Önce 1000 TL ile başlayan taban maaş artışı 1.500 TL, 3.500 TL, 5.500 TL ve son olarak da 7.500 TL olarak uygulandı. Yani bu rakamların altında olan tüm maaşlara Hazine tarafından seyyanen eklemeler yapılarak taban maaşa çıkartıldı. Dolayısıyla şu anda 4 bin lira, 5 bin lira 6 bin lira aylığı olan emeklilere 7.500 TL7ye tamamlayacak şekilde önceden ödemeler yapıldı ve yapılmaya devam ediyor. Yani ödediği prim karşılığında aslında 5.500 lira maaşı olan bir emekli hesabında 7.500 TL görüyor. Dolayısıyla kendisine 2 bin liralık bir ek ödeme yapılıyor. Burada kafaları karıştıran ise 7.500 TL'nin o emeklinin aylığı olarak kabul edilmesi.
HAZİNEDEN ÖDEME
5.500 TL aylığı olan bir emekliye 2 bin lira ekstradan ödenmesine rağmen onun gerçek maaşı değişmiyor. Yani primi ve çalışırken ödediği kazançları ne olursa olsun tüm emeklilerin maaşını eşitleme diye bir durum söz konusu olmuyor. Zaten böyle bir durumda daha yüksek primli emekliler için bir haksızlık da oluşacaktır. Yukarıdaki örnekten devam edersek aylığı 5.500 TL olan bir emekliye 7.500 TL ödeniyor. Dolayısıyla bu emekliye yapılan yüzde 25 oranındaki artış aylığına yapılıyor. Çünkü bu emeklinin aylığı 5.500 TL. 7.500 TL ise ona yapılan seyyanen destek ile ulaşılan rakam. Bu emekliye yüzde 25 artış yapıldığında aylığı 5.500 TL'den 6.875 TL'ye yükseliyor. Bu emeklinin artık yeni aylığı 6.875 TL. Taban maaş uygulaması devam ettiği için de bu emeklimize yine hazineden seyyanen ödeme yapılarak aylığı 7.500 TL'ye tamamlanıyor. Eğer taban maaş artırılsaydı yeni rakama tamamlanacaktı. Bu emeklimiz için Ocak'ta yapılacak artış 5.500 TL üzerinden değil 6.875 TL üzerinden yapılacak.
DUL YETIMDE ORAN ÖNE ÇIKIYOR
Kafa karıştıran hesaplardan birisi de dul ve yetimlerin aldığı aylıklarla ilgili oluyor. Dul yetim aylıkları da emeklilere yapılan zam oranları kadar artıyor. Yani dul ve yetimler de Temmuz ayında maaşlarında yüzde 25 artışı görüyorlar. Buradaki değişiklik yine kök aylık ve taban aylık uygulamalarında ortaya çıkıyor. Taban aylık belirlendiğinde dul ve yetimler için aldıkları maaş hissesi öne çıkıyor. Yani 7.500 TL olan taban maaş yüzde 75 hisseyle maaş alan eşlerde 5.625 TL yüzde 50 hisseyle maaş alan eşlerde 3 bin 750TL yüzde 25 hisseyle maaş alan yetimlerde 1.875 TL'ye çıkmıştı. Bu rakamların altında kalan aylıklar hazine desteği ile taban rakama tamamlanıyor. Ancak emeklilerdeki gibi dul ve yetim aylıkları da değişmiyor. Yani 4 bin lira maaşı olan bir eş eğer yüzde 75 oranında hisse ile maaş alıyorsa bu eşin aldığı para 5.625 TL'ye tamamlanıyor. Şimde yapılan yüzde 25 zam ise 4 bin lira olan kök aylığa yapıldı ve bu aylık 5 bin liraya çıktı. Rakam taban maaş olan 5.625 liranın altında kaldığı için bu hak sahibinin maaşına yine hazine desteği yapılarak 5.625 TL ödenecek.