"Bir coğrafi alanın, yerleşim yeri olmaktan öte, bir şehir olmasını sağlayan en önemli husus maneviyattır. Manisa bu bakımdan kısmetli şehirdir. Saruhanoğulları Beyliği'nden Osmanlı Devleti'ne, oradan da Türkiye Cumhuriyeti'ne uzanan çizgide bu topraklarda pek çok eren yetişmiş, bu toprakların vatan olmasını sağlamıştır."
Bir kitabın sunuş yazısı böyle başlıyor. İmza sahibi Manisa İl Genel Meclisi Başkanı Hayrullah Solmaz (2012).
Kitabın adı 'Manisa Şehrinde Evliya Kültü'. Gürol Pehlivan'ın yaptığı bilimsel bir çalışma. Hem yazarına, hem de kitabı çok kaliteli bir baskıyla yayımlayanlara teşekkürler.
"Kült, herhangi bir nesne, şahıs veya olay etrafında oluşan inanç ve uygulamaların bütünü" demekmiş. Türklerin İslamiyeti kabulünden sonraki yüzyıllarda teşekkül eden evliya kültü, zaman içinde Türklerin hakim olduğu coğrafyalarda asli bir mevki kazanmış ve ana kült haline gelmiştir.
***
Atalarımızın Orta Asya'da iken İslamiyeti kabul etmesinde tasavvuf inanışının etkisi büyüktür. Anadolu ve Balkanlar'da velilere ait birçok türbe ve makam vardır. Bu topraklar biraz da onlar sayesinde vatan olmuştur. Türbe ve yatırlar bir bakıma tapu senetleri gibidir. Ayrıca geçmişi bugüne ve geleceğe bağlayan önemli inanç merkezleridir.
Konuyla ilgili bilim adamlarının ifadesine göre, "Türk halk İslamı" evliya kültü merkezlidir. Dolayısıyla geniş ölçüde mistik mahiyet taşır ve tasavvufi etkilerin şekillendirdiği bir Müslümanlıktır.
Gürol Pehlivan bu çalışmasında, Manisa şehir merkezinde 'evliya' kavramının nasıl algılandığı, bu kavramın içine giren kişilere ne gibi özellikler yüklendiği, bu kişilerin yattığına inanılan yerler etrafında ne tür uygulamaların var olduğunu incelemiştir.
Yazar Manisa velilerini ele alırken, önce tarihi kaynakların verdiği bilgileri değerlendirir. Ayrıca türbe ve yatırlar hakkında halkımızın bugün ne düşündüğünü ortaya koymak için alan araştırması yapmış ve birçok kişiyle konuşmuştur.
***
Şöyle bir tespiti var: Kadınlar türbe ve yatırlara karşı erkeklerden daha çok ilgi duymaktadır. Ziyaret geleneğini yaşatan esas grup kadınlardır. Türbelere ait menkıbeler konusunda ise, konuya ilgi duyan erkeklerin bilgisi daha fazladır.
G. Pehlivan'ın beyanına göre Saruhanoğulları Beyleri, veli olarak algılanmış ve türbeleri etrafında çeşitli uygulamalar vücuda gelmiştir.
Halkımızın gözünde Manisa'yı fethedenler, gaziler, veliler ve şehitlerdir. Bu kimselerin Manisa'yı fethettikleri gibi, koruduklarına da inanılmaktadır. 19. asırda yaşayan Tevhide Hanım bu inanışı şöyle dile getirir: "Çölünde Karaca Ahmed Sultan hazırken/ Üstünde Saruhan Baba nazırken/ Sağda Haki Baba solda Kırtık Sultan vezirken/ Defter kayd olmaz vebali Mağnisa'nın."
İyi ki böyle bir geçmişe sahibiz ve iyi ki halkımız böyle inanmaya devam ediyor.