2011 yılı ödemeler dengesi açıklandı. Gerçekten ilginç sonuçlar var. Örneğin, net hata ve noksan kalemi rekor diyebileceğimiz büyüklüğe ulaşmış. Neyse ki, cari açık beklendiği gibi 80 milyarın üzerine çıkmamış ve 77 milyar dolar seviyesinde kalmış.
Rakamların analizinden ve net hatanın nasıl bu kadar yüksek olduğu tahmininden önce ödemeler dengesine genel olarak bakalım...
Ödemeler dengesi bir ülkenin diğer ülkelerle döviz cinsinden yaptığı iktisadi faaliyetlerin sonucunu gösteren bir tür bilanço. Aslında tam bilanço değil, çünkü sadece akım değişkenleri içeriyor. Yani, bilançodaki gibi stok veriler bulunmuyor, ihracat, ithalat ve rezerv gibi kalemlerdeki dönemsel değişimi gösteriyor. Aylık ve yıllık açıklanıyor veriler.
Dış ticaret, hizmet ticareti ve transferlerden oluşan cari işlemler geçen yılı 77.089 milyar dolar ile kapattı. 2010 yılı cari açığı 46 milyar dolar civarında idi. Yüzde 67 artış sadece 1 yılda. Bu rakamı nasıl okumalıyız derseniz?
NEDEN YÜKSEK?
Birincisi, üretimimizin dışa bağımlılığının ne kadar arttığını gözlemliyoruz bu sonuçlardan. Yurtdışından aramal ve hammadde ithal edip onları Türkiye'de birleştiriyoruz. Zaten ithalatın yüzde 70'i aramal ve hammaddeden oluşuyor. Denizli, Gaziantep ve İzmir gibi geniş coğrafyada iplikten tutun çeliğe kadar birçok girdi üreten yerli firmaları hep beraber gözden çıkardık, girdi maliyetlerini düşürmek ve dış pazarda rekabet gücünü yükseltmek amacıyla.
İkincisi, iç tasarruf oranının yok sayacağımız düşük seviyelere geldiğini anlıyoruz. Cari açık demek, iç talep ile dış talep dengesizliğidir. Daha açık bir ifade ile cari açığı ortaya çıkan bir ülke, ürettiği malları ihracattan çok kendi iç pazarına satarsa, iç ve dış talep asimetrisi ortaya çıkar ki, buna cari açık diyoruz. İç talep ise ülkede yaşayanların gelirlerinin büyük kısmını tüketime kanalize etmeleri anlamına geliyor. Tasarruf edememeleri bir yerde. Sonuçta ne oluyor? Reel kesim ve aynı zamanda kamu açıkları için gerekli kaynaklar mali sektörde yerli tasarruflarla sağlanamadığından yabancı sermaye ya da sıcak para bağımlılığınız yükseliyor.
Şu anda Türkiye'nin iç tasarruf oranı yüzde 12'lerde. Olması gereken makul değerlerin oldukça altında. Hükümet iç tasarrufu yükseltecek önlemler üzerinde çalışıyor medyadan takip ettiğim kadarıyla. Hem vergisel teşvikler gelecek hem de bireysel emeklilik gibi tasarrufa katkı yapan sistemlerin önü açılacak. Şu eklemeyi yapalım. Ne reform yapılırsa yapılsın kayıt dışı ekonomi küçültülmeden, gelir politikaları düzeltilmeden zaten kıt kanaat geçinen insanların tasarrufları yükseltilemez.
SICAK PARA
Üçüncüsü, ekonominin cari açık büyüklüğü kadar dövize ihtiyacı olur. Son ödemeler dengesine göre 67 milyar dolarlık cari açık için en az bu oranda yabancı sermaye gelmesi gerekiyor. Tabii, iş yabancı sermayenin gelmesiyle bitmiyor, önemli olan bu sermayenin uzun soluklu kalması zorunluluğu var sağlıklı finansman için. Yani sıcak paradan öte, reel sektöre gelen doğrudan yabancı sermaye ile finansman hayati önem taşıyor. Dün birkaç rakam vermiştim. 17 milyar dolar civarında sıcak para girişi olmuş. Oysa YASED'in (Yabancı Sermaye Derneği) 2012 yılı toplamında beklediği doğrudan yabancı sermaye tutarı 12-15 milyar dolar arasında. Yine sıcak paraya kalacağız açığın finansmanı için.
MB AÇIKLASA DA...
Yazının başlığına dönelim.
Gelen dövizin kaynağı belli değilse, bir de anket ve bildirimlerde hata olmuşsa, bunlar "Net hata ve noksan" kalemine yazılıyor. 2011 yılında 12 milyar 461 milyon dolarlık hata ve noksan olmuş. Bir yerde kaynağı belli olmayan döviz girişi söz konusu. Tamam, bir kısmı hata olsun, bir kısmı sınır ticareti olsun, bir kısmı da af kapsamında yastık altından çıksın. Ne 12 milyar dolar büyüklüğünde yastık olur ne de hata ve sınır ticareti olur. Peki nereden geliyor böylesine yüklü döviz?
Keşke Merkez Bankası miktar miktar açıklasa 12 milyarın detaylarını da bizde öğrensek...