Emekli maaşına üçlü hesap

Türkiye'de 20 milyondan fazla çalışan bulunuyor. Yine 12 milyondan fazla emekli vatandaş da Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan maaş alıyor. Çalışanlar ne zaman emekli olacaklarının yanında kaç lira maaş alacaklarını da çok merak ediyor. Emekliler ise yatan aylıklarının düşük olduğundan, diğer emeklilerden farklı olduğundan yakınıyor. Emekli olunca alınan maaşların tespitinde değişik formüller uygulanıyor. Son 20 yılda değişik yasalarla gerçekleştirilen reformlardan sonra bu hesaplamalarda da farklı uygulamalar hayatımıza girdi. Öncelikle belirtelim ki emekli maaşını belirleyen en büyük etken sizin prime esas kazançlarınız. Yani çalışırken Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirilen brüt maaşınız sizin emeklilikte alacağınız ücreti de belirliyor. Tabi buna eklenen çok sayıda parametre de bulunuyor. Ancak prime esas kazancınız yükseldikçe ve çalışma yılınız arttıkça emekli maaşınız da artıyor. Yeri gelmişken hatırlatalım. Gerçek maaşınızın bordroda gösterilmeyip asgari ücretten bildirilmeniz sizin emekli maaşınızı düşürüyor, buna razı olmayın.
ÜÇ AYRI HESAP VAR
Türkiye'de gerçekleştirilen sosyal güvenlik reformları ile emekli maaşının hesaplanmasında da üç ayrı dönem ortaya çıktı. 2000 yılı öncesi dönem, 2000 ile 2008 arası dönem ve 2008 sonrası dönem olmak üzere üç ayrı dönem için farklı formüllerle emekli maaşı hesaplanıyor ve bunlar toplanarak nihai ücret bulunuyor. Şimdi bunları tek tek inceleyelim.
FORMÜLLER DEĞİŞTİ
■ 2000 YILI ÖNCESİ DÖNEM: 9 Eylül 1999 ve önceki dönemde sigortalı olanlar hem daha erken emekli oluyor hem de bu dönemler için daha fazla ücret alıyor. Bu dönem için emekli maaşı şu formüle göre hesaplanıyor: Memur maaş katsayısı X Gösterge X Aylık bağlama oranı 2000 yılından önce çalışmalarda gösterge sistemi de olduğu için bu dönemde primi fazla olanların maaşı da yükseliyor. Bu dönemde asgari ücretten çalışmışsanız maaşınız diğerlerine göre daha düşük oluyor. Bu dönemde maaşları yükselten ise aylık bağlama oranlarının yüksek olması. 2000 öncesinde yüzde 65-70 arası oran kullanılıyor. Gösterge rakamını ise sizin bildirilen kazançlarınız belirliyor.
■ 2000-2008 ARASINDAKİ DÖNEM: Bu dönemde gösterge sistemi yerine TÜFE ve gelişme hızından oluşan güncelleme katsayısı sistemine geçildi ve aylık bağlama oranı düşürüldü. Dolasıyla bu dönemdeki çalışmalar emekli maaşında daha az etkili oluyor. Bu dönemde ise aylık bağlama oranları yüzde 50- 65 arası olarak uygulanıyor. Formül işe şöyle oluştu: Aylık Bağlama Oranı X Ortalama aylık kazanç
■ 2008 SONRASI DÖNEM: 2008 Ekim ayından sonra ise güncelleme katsayısı yine kullanılırken gelişme hızının yani büyümenin yüzde 30'u dikkate alınıyor. Aylık bağlama oranı da bir kez daha düşürüldü. Dolayısıyla bu dönemdeki çalışmaların maaşa etkisi en az oluyor. Aylık bağlama oranı yüzde 45-50 olarak uygulanıyor.
ESKİ SİGORTALI ŞANSLI
Yukarıdaki hesaplama yöntemleri ve aylık bağlama oranları dikkate alındığında eski sigortalılıkları fazla olanlar ve o dönemde yüksek maaş alanlar daha şanslı görünüyor. Bu hesaplamalar üç ayrı şekilde yapıldıktan sonra toplanıyor ve çıkan rakam emeklinin hesabına yatırılıyor.
BAĞ-KURLULARIN MAAŞ HESABI
Bağ-kurlular için de SSK'lılarda olduğu gibi üç dönem ayrı ayrı hesap yapılıyor. Bağ-Kurlular 2008'e kadar basamak sistemine göre prim ödediler. Burada hangi basamağı seçmişlerse maaşları da ona göre artıyor. SSK'lılar için nasıl asgari ücret ile bunun 7.5 katı varsa ki bu eskiden 6.5 kat idi Bağ-Kurlular da 1'den 24'e kadar basamak seçip buna göre prim ödüyorlardı. Bu sistem 2008'de kaldırıldı ve asgari ücret ile 7.5 katı arasında prim belirleniyor.
ÇALIŞTIKÇA DÜŞMEZ
Emekli olmak için yıl ve prim şartını tamamlayıp yaş bekleyenlerin en çok merak ettikleri konulardan birisi bundan sonraki çalışmalarının emekli maaşına olan etkisi. Yukarıda da görüldüğü üzere emekli maaşını belirleyen en büyük etmen prime esas kazancınız yani brüt maaşınız. Yaş beklerken çalışmaya ve prim ödeme devam edenlerin emekli maaşları artar. Özellikle yüksek kazanç bildirenler asgari ücretlilere göre daha avantajlı oluyor. O yüzden yaş beklerken çalıştığınızda maaşınızın asgari ücretten gösterilmesine razı olmayın.
MEMURDA SİSTEM DAHA KOLAY
Memurların emekli maaş hesaplamaları diğerlerine göre farklı yapılıyor. Memurlar için derece kademe ve ek gösterge gibi parametreler devreye giriyor. Ek göstergesi yüksek olan memurların dolayısıyla hem emekli ikramiyeleri, hem de emekli maaşları yüksek oluyor.Memurun gösterge rakamı, ek gösterge rakamı, memur maaş katsayısı (her yıl güncelleniyor) taban aylığı, unvana göre belirlenen oran, varsa görev tazminatları ve hizmet süresi dikkate alınıyor. Burada önemli olan ek gösterge hem ikramiyeyi hem de maaşı etkiliyor.

FARUK ERDEM