Kemeraltı, yol ayrımında

DÜN,,, BUGÜN... YARIN KEMERALTI / ŞAFAK İNCE - ERTAN GÜRCANER
İzmir'de hem ticaretin hem kentin kalbi olan Kemeraltı Çarşısı, eğer yeni önlemler alınmazsa "tarihe" gömülecek. Yeni Asır, tarihi çarşının geçmişini, bugününü ve yaşadığı sorunları masaya yatırdı, özlenen Kemeraltı için yapılması gerekenleri konunun taraflarına sordu.
Kemeraltı Çarşısı, kurulduğu 270 hektarlık alanda 350 yıla ulaşan kesintisiz ticari yapısıyla dünyadaki sayılı büyük alışveriş merkezleri arasında yer alıyor. İpek Yolu'na İzmir ayağının son durağı, 3 farklı dini bünyesinde barındıran 300 meslek koluyla günde 200 bin insanı ağırlayan dev çarşı, 5 yıl önce adeta ipten kurtarıldı. İşportaya teslim olan, görünümüyle harabeye dönen çarşıda 5 yıl önce cephe düzenlemeleri başladı. Restorasyonlarla bir çok yapı yeniden günümüze kazandırıldı. İşte bu dev çarşı, bugün yine bir kırılma noktasının eşiğinde.

BATIDAKİ SON DURAK
İpek Yolu'nun batı ucundaki İzmir'de ticaret merkezi durumundaki bugünkü Hisarönü Camii'ne kadar gelen liman için 12. yüzyılda Bizanslılar tarafından kurulan kale ile aslında Kemeraltı'nın da temeli atılmış oldu. Çünkü iç liman olan Kemeraltı bölgesini, kaleyi almak için bir çok saldırı düzenlendi. 1402 yılında Timurlenk, iç limanı Kadifekale sırtlarından sürüklenip getirilen taşlarla doldurdu. Böylece sonradan Kemeraltı denilen yerleşim bölgesi oluşmaya başladı. Zaman içinde bu bölgede yerleşim gelişti; hanlar, hamamlar, camiler, kiliseler, havralar, şadırvanlar inşa edildi.
1592 yılında kale kapısı önüne Hisar Camii inşa edildi. 1650-1670 yılları arasında limanın bir bölümü doldurularak bir çarşı kuruldu. 1744 yılında Kızlarağası Han inşa edilmişti. Burası hem alışveriş hem dinlenme alanı oldu. Bölge, bir ticaret merkezi olarak gelişti. Kemeraltı Çarşısı'nda halen tarihten süzülüp bozulmadan günümüze kadar gelen bir yapı vardır. Kaynaklarda, çarşının ismini, ana caddeyi boydan boya aralıklarla süsleyen "arasta" adı verilen kemerlerden aldığı belirtiliyor.

ELDEN GİDİYORDU
Fiscar Marison'un "Batan Güneşte Okyanus ve Kıtalar" isimli eserinde yer aldığına göre, tarihi çarşıdaki ticaret öyle bir noktaya geldi ki deve kervanlarından adeta karşıya geçilemiyordu. Eserde o günler için, "İzmir'in ticareti daha önceleri sadece Akdeniz ile sınırlıydı ancak şimdi tüm dünyaya yayılmış durumda" denilirken, deniz kıyısının doldurulması, yeni yerleşim alanları ve ticarethanelerin açılmasıyla çarşının kara sınırı Mezarlıkbaşı'ndan Konak Meydanı'na kadar uzandı. Deniz sınırını da Anafartalar Caddesi oluşturdu. Çarşının ilk yılları üzeri tonoz ve kiremit örtülü sokakları kapsayan "kapalı çarşı" görünümündeyken, daha sonraki yıllarda gittikçe büyüyerek 270 hektarlık bir alana yayıldı.
Günümüzde 200 bin insanın ziyaret ettiği, 17 bin işyerinin bulunduğu dev çarşı, tarih boyunca ticaret ve ibadet yaşamının en önemli merkezi oldu. Ayrıca mozaik, süsleme ve yapılarıyla da sanatçıların gözbebeği halini aldı. Ancak yıllar geçtikçe çarşı heybetini kaybediyordu. Göç ve çarpık kentleşme tarihi çarşı için büyük bir tehdit oluşturuyordu.
Binalar görsel kirliliğe dönüştü. İşporta ve hanutçuluk çarşının "belası" oldu. Hanları, otelleri, farklı dinlerden insanları kucaklayan camileri, havraları, kiliseleri, türbeleri, sinagogları, Türk, Rum, levanten ve Cumhuriyet dönemi yapılarıyla İzmir'i sırtlayan Kemeraltı, zaman içinde terk edilmenin acısını yaşamaya başladı.
YENİLENME KARARI
Çökme tehlikesine karşın 1978 yılında Kentsel SİT alanı ilan edilen çarşı, 2002 yılında 3. derece Arkeolojik SİT Alanı ilan edildi. Bünyesinde 1 ve 2. derece Arkeolojik SİT ve Doğal SİT alanını da barındıran çarşı için 2007 yılında Bakanlar Kurulu, Büyükşehir ve Konak belediye meclislerinin kararıyla, "Yıpranan tarihi ve kültürel taşınmaz varlıkların yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılması" hakkındaki kanun kapsamında "Yenileme Alanı" ilan edildi.
Tarihi Kemeraltı Çarşısı'nı eski kimliğine kavuşturmak için İzmir Büyükşehir Belediyesi, "Kemeraltı Anafartalar Caddesi Cephe Düzenleme Projesi"ni hayata geçirdi. İlk olarak Konak girişinden 215 metrelik mesafede 72 işletmenin cepheleri yenilendi. Ardından Kemeraltı Camii'nin yanından, Başdurak Camii'nden sonraki adayı da içine alacak şekilde yani 250 metrelik mesafede 93 parselde çalışma yapıldı. Milli Kütüphane Caddesi'ndeki Güzel İzmir Hanı ile Hüseyin Efendi Kuru Kahvecisi'nin yanındaki 853 sokakta yer alan 4 yapının cepheleri de düzenlendi. 875 sokak ile 919 sokak köşesinden Havra sokağına kadar 101 parselden oluşan bölümün yenilenmesinin ardından da Havra sokağından Şadırvanaltı Camii'ne kadar olan 165 metre uzunluğundaki bölüm de elden geçirildi.
Bu çalışmalarda, tarihsel dokunun algılanmasını olumsuz etkileyen eklentiler kaldırıldı, binaların sıva ve boyaları özgün yapısına uygun olarak yenilendi. Cumba, kepenk ve doğrama gibi ahşap yüzeyler onarıldı, binaların orijinal halinde var olup zamanla kaybolmuş eksik elemanlar benzer malzemeler kullanılarak tamamlandı. Yapıların cephelerine asılmış ve görüntü kirliliği yaratan tabelalar ve ışıklı panolar da kaldırıldı. 5. etap çalışmaları ise sürüyor.
Tarihi çarşıda Büyükşehir ile birlikte sorumlu olan Konak Belediyesi de bu projeyle eşgüdümlü olarak çalışma yürüttü. Ali Paşa Şadırvanı ve meydanı, Oteller sokağı, Kestelli Caddesi, 919-923 sokaklar ve cepheleri düzenlendi. Basmane Semt Merkezi restore edildi, 1294-1295 sokakların zeminleri elden geçirildi. Abacıoğlu Han, Altınordu Spor Kulubü binası, Türkyılmaz Evi ve Saadet Mirci Evi restore edilerek işlerlik kazandırıldı. Kavaflar, Hatuniye Meydanı, Çakaloğlu, Mirkelamoğlu, Selvili, Uzun, Büyük Demir Hanlar, Cemaat Evi proje kapsamına alındı.
Sorunlar yıllardır çözüm bekliyor
İzmir Ticaret Odası, çarşının en kapsamlı araştırmasını tamamlayarak genel sorunları tesbit etti. "Kemeraltı Envanter Çalışması" ile çarşıdaki 12 bin 432 mekana ulaşıp veriler toplandı ve tarihi çarşının hem demografik yapısı ortaya kondu hem de esnafın sorunları belirlendi. Buna göre tarihi çarşının sorunların en önemlileri şöyle belirlendi:
İşportacılık, çığırtkanlık, altyapı, güvenlik, otopark, bakımsızlık, düzensizlik, temizlik, işgaliye, kültür seviyesi düşük esnaf, trafik, müşterinin az olması, adli olaylar, tuvalet sorunu, ulaşım, büyük marketlere rakip olmaması, görüntü kirliliği, hırsızlık, belediyenin çalışmaması, eski özelliğini kaybetmesi, ışıklandırma, yüksek kira, bozuk yol, ilçelerde iş kollarının artması.
Çarşıdaki binaların yüzde 70'i kiracıya, yüzde 19'u ev sahiplerine ait. Bunların yüzde 45'ini de esnaf oluştururken önemli bir kısmı da hala boş durumda. Bunların sayınının 9 bin civarında olduğu tahmin ediliyor. Çarşı esnafının talebine göre çözülmesi gereken sorunların başında işporta ve çığırtkanlık geliyor. Çalışmalarla çarşıya düzen, restorasyon, altyapı, güvenlik, dış cephe standartı gelirken esnafın önemli bölümü çarşının hareketlendirilmesini istedi. Bunun için otopark, tanıtım, eğitimli personel, ışıklandırma, gece faaliyetleri, çarşının üzerinin kapatılması, ulaşım gibi talepler de birbirini izledi.
Yenileme çalışmalarıyla birlikte zabıta ve polisin aldığı ortak önlemler sayesinde işporta çarşının ana caddesinde kesildi. Ancak ara sokaklarda devam etti. Ardından işporta yeniden hortlamaya başladı. Konak Meydanı'ndan Başdurak Camisi'ne kadar İzmir Büyükşehir Belediyesi sorumlu olurken buradan Hisarönü'ne kadar Anafartalar Caddesi'ni de kapsayacak şekilde Konak Belediyesi'nin sorumlu olması, yönetimin tek elde toplanmaması çarşının dikkat çeken sorunları arasında yerini aldı.
ÇARŞI ESNAFI, NELERDEN DERT YANIYOR, NELER YAPILMASINI İSTİYOR
İlker Sülük(40) (Kuyumcu):
Kemeraltı'nda işgaliye ve işporta problemi var. Otopark yetersiz, temizlik konusunda eksikler var. Eğer Kemeraltı'nın altyapısı tamamlanırsa büyük AVM'ler gibi iş yapar. Buranın kendisine ait bir yönetimi olmalıdır. Artık vatandaşlar kalabalık nedeniyle alışveriş yapmaya gelmiyorlar.
Bilal Acar(45) (Müzik market sahibi):
Kemeraltı'nın durumu iç açıcı değil. Artık kaliteli müşteri gelmiyor. Seyyar satıcılar ve çığırtkanlar nedeniyle Kemeraltı'nın kalitesi düştü.
Ayşe Çayırlı(40) (Tekstilci):
Kemeraltı günden güne kötüye gidiyor. Esnaf sürekli oturuyor. AVM'lerin artması nedeniyle iş yapamıyoruz. Kemeraltı'nda ayrı bir sorun da işportadır. Zabıta 17.00'dan sonra da çalışarak bu sorunu ortadan kaldırmalıdır. Mallar ortada, yürüyecek yol yok. Bu durum herkesi rahatsız ediyor.
Levent Gülseçer(48) (Modaevi yöneticisi) :
Kemeraltı'nın durumu kötü. Esnaf temsilcileri iş yapmıyor. Otopark yeterli değil, işporta nedeniyle vatandaş Kemeraltı'na gelmez oldu. Yerel yönetimlerin Kemeraltı'nın sorunlarını çözmesini bekliyoruz.
Engin Barlas(38) (Trikocu):
Kemeraltı'nı çığırtkanlar ve işportacılar bitirmiştir. Çarşıya artık nezih insan gelmiyor. Altyapı eksikliği var. Kemeraltı'nın düzelmesi yönünde umudum kalmadı. Çarşı kanser oldu, iyileşemiyor. İşportayla etkin bir mücadele sürdürülmeli. Sorunun başka çözümü yok.
Osman Zeki Okuturlar(47) (Tuhafiyeci):
Durum kötü. 30 yıllık esnafım, Kemeraltı'nın bu kadar kötü halde olduğunu hatırlamıyorum. Bakımsızlık, işporta ve gürültü müşteriyi kaçırıyor. Vatandaşlar artık Karşıyaka çarşısına gidiyor. Çünkü orası gezilebilecek bir çarşı. Kemeraltı'ndaki belediye çalışmaları ve işportayla mücadele etkin şekilde yapılmalıdır.
Hüseyin Nas(39) (Kuyumcu):
Kemeraltı bitik bir durumda. Alışveriş yok, herkes çarşıyı kestirme yol olarak kullanıyor. İnsanlar dolaşıyor ama para akışı yok. Çarşı yıllardır aynı sorunla boğuşuyor ama çözüm bulan yok. Kemeraltı'nın düzeleceğini düşünmüyorum. Çarşı kendi kaderine terk edilmiştir.
YARIN: KEMERALTI İŞPORTAYA TESLİM OLDU