Yahudilere kucak açan semt: Karataş

CENNET YOLU KORDONBOYU- GÜRKAN ERTAÇ

Yahudilerin Karataş semtinde özel bir tarihçeleri var. İspanya Kralı Ferdinand, yaklaşık 500 yıl önce Yahudileri göçe zorlayarak, teknelere, trenlere yığmış, sınır dışı etmişti. Çoğunlukla ülkeler mağdur durumdaki Musevileri kabul etmemişti. Ancak devrin Osmanlı Padişahı 2. Bayezid onları bağrına bastı. Osmanlı topraklarına gelen on bincerce Yahudi, İstanbul'a, İzmir'e ve Aydın'a yerleştirildi. İzmir'e gönderilenler özellikle Karataş'a yerleşmişti. Şimdiki Kız Lisesi'nin karşısında sonradan Urgancı Apartmanı olan Yahudihane (mumhane), o yıllarda kurulmuş, Karataş'a dağılmış. İslam- Musevi ayrımı yapılmaksızın dostluklar, arkadaşlıklar kurulmuş, kaynaşmışlar. Karataş, Türkiye'ye ulus bilinci içerisinde ezan, hazan ve çan seslerinin bir engel olmadığını, farklı kültür ve dinlere mensup insanların hoşgörü anlayışıyla dostluk kurabildiklerini, yakın komşuluk yapabildiklerini kanıtlamıştır.

SÜNNET TÖRENİNE KATILAN HAHAM

Karataş Beth İsrael Havrası Başhahamı Bohor Melamet, bizim karşı komşumuzdu. Sünnetime geldi, hafızların okuduğu mevlidi dinledi, başını sallayarak. Ve bizim evden ayrılırken de, bazı komşularımızdan, "Musevi din adamı sünnete ve mevlid dinlemeye niye geldi?" diye soranlara, "Dinler insanların iyiliği içindir. Musevi-İslam fark etmez" sözleriyle cevap verdi. Karşı komşumuz Madam Jülya'yı (Bencuya) ömrüm boyu unutamam. Çelimsiz bir çocuktum ve çabuk hastalanırdım. Madam, elinde çorba ve turunç reçeli her zaman annemden önce yardımıma koşardı. Eşi Hayim Bencuya'nın dostluğunu saygıyla anarken, oğlu Avram, kızları Ester ve Sara ile adeta kardeş gibiydik. Samimi dostlarım arasında Musevi arkadaşlarım da çoğunluktaydı. Hayim Gabay, kardeşi Menaşe Gabay, Yusuf Algamis, Viktor Krespin, atlet arkadaşım Mahir Perez.

ABLAMIN MUSEVİ ARKADAŞLARI

Karataş'ta ablam Türkan Can'ın (Ertaç) en yakın arkadaşları Museviler'di. Karşımızda Viktorya, eşi Liya, evimizin arka sokağında samimi dostlarımız Ester Mercan, eşi İzak Mercan, küçük ablası Zelda Gabay , büyük ablası Regina (Sonradan İsrail'e göçettiler). Burkitas isimli bir değişik börek yapmasıyla ünlü Ester ablanın kızı Sima Mayzel ve oğlu Liya Mercan ailenin diğer fertleriydi. Basketbolcu, basketbol adamı Liya Mercan'ı çok uzun yıllardır ben iyi tanırım. Yine has komşularımız Alegra ve eşi Yaşar, Karataş Ortaokulu'na doğru, İzmir'in meşhuru Madam Ester, oğulları Sami ile Yüksel ve kızı Fortune'yi semtte tanımayan yok gibiydi.

İSRAİL YÜZÜNDEN...

Yanlarında madam Cavaliero, yanında madam Ruth Gabay, onların da yanında 'tektekçi' Ahad vardı. Oğlum Serhan'ı, Dr. Şevket Beşe, Musevilerin Karataş Hastanesi'nde dünyaya getirtmişti. Ayrıca o zamanlar Diş Hekimliği gelişmemişti. Musevi dişçiteknisyen Grişon gelir, biraz uyuşturduktan sonra dişinizi, kerpetene benzeyen bir aletle bir güzel çekerdi. Semtin önemli eczanesi de musevi Bohor Habif'in uzun yıllar hizmet verdiği Karataş Eczanesi'ydi. Üzerinde doktor Benmuaras otururdu. O zamanlar öyle iç içeydik. Hala da İzmir'de böyle bir ayrım yok. Keşke İsrail nedeniyle ilişkiler gerilmeseydi. Türkiye'deki Musevileri İsrail'in yaptıklarıyla suçlamaktan kaçınalım. Onlar bu ülkenin vazgeçilmez fertleri, hem de kaçıncı göbekten..."

HİLMİ HOCA'NIN MİRASI

İzmir'den, Türkiye'de nam salmış sporcuların çoğu, Karataş Ortaokulu Beden Eğitimi Öğretmeni 110 metre engelli Türkiye Rekortmeni Hilmi Mergen hocanın öğrencisidir. Karataş Ortaokulu, bahçesi denize nazır harika bir okuldu. Karşısında da futbol sahası vardı. Başta Göztepeli Ali Artuner, Halil Kiraz, Bülent Buda, Abdürrahim Ördölek ve Atilla Benli başta, pek çok yıldız futbolcu bu toprak sahada filiz vermişti. Atilla Benli önce İzmirspor'da sonra Göztepe'de oynamış, uzun yıllar Karataş'ta kahve açarak semtin sembollerinden biri haline gelmişti. Karataş, Türk eğitiminde önemli bir spor merkeziydi. Bu güzel yuvadan Yılmaz Vardaroğlu, Akın Gönülşen, Sabri Turmak, Vehbi Paykoç, Öztürk Aydınol, Özer Aydınol, Gökhan Güner, Mehmet Başev gibi ünlü basketbolcular ve voleybolcular yetişti, ün yaptı. Ben de onlarla birlikte uzun süre voleybol, basketbol oynadım.
Maalesef Karataş Ortaokulu'nu da rahat bırakmadık, yerine yollar yaptık, bu güzellikleri yok ettik. Karataş Ortaokulu'ndan Atilla Gökçe ve Yılmaz Özdil gibi ünlü gazeteciler de yetişti. Ünlü sanatçılarımız Meltem Cumbul ve Parla Şenol Karataş'ta hayata atılıp ilk eğitimlerini burada aldılar.

ALTUĞ'UN AİLESİ DE O MAHALLEDEYDİ

Karataş turunda semtin ünlü berberi Murat Kazanova adeta bir buluşma noktasıydı. O devirde sakal traşları usturayla olurdu, öyle usturaya jilet takma modası yoktu. Berber Murat'ın dükkanı adeta semt hayatının yönlendiği, kimin ne yaptığının, neler olduğunun sergilendiği bir mekandı. Damadı Ali Aras, İzmir'in en ünlü terzilerinden biriydi.

Karataş'tan söz ederken Berber Murat'ın kalfası Erdoğan Dinçel'i unutmayalım. Dinçel semtin ünlü berberi Murat'ın kalfasıydı, sonradan çalışkanlığıyla ve hizmetiyle takdir topladı. Tam 40 yıl Karataş Mahallesi Muhtarlığı yaptı, kim nerede hangi sokakta kaç numarada aile fertleriyle birlikte oturuyor, herkesi tanırdı. Şimdi muhtarlıkta Karataş ismini değiştirmişler, Barbaros koymuşlar, ne ilgisi ve ne gereği vardı, anlamak mümkün değil.

İlginç bir rastlantı, muhtarlığın bulunduğu apartmanda eskiden şimdiki ses ve TV yıldızı Emre Altuğ'un ailesi oturuyordu.
Babası Dr.Tuncay Altuğ, annesi Gülçin hanım, emeklilik yıllarını geçirmek için canları kadar sevdikleri Çeşme'ye yerleştiler, ebedi istirahatgahlarına da orada çekildiler. İzmir'in ünlü futbolcu ve teknik direktörlerinden Turgay Meto da, Emre Altuğ'un teyzesi Neşe hanımla evlendi, aileye damat oldu. Onlar da şimdi bir başka turizm cenneti, Özdere'de yaşıyor.