Kronikleşmiş sorunlarımızdan cari açık Temmuz ayında yeniden yükselişe geçti. Haziran ayındı aşağı yönlü hareketi, yıl sonu hedefleri açısından umutlandırmıştı oysa. Sabredemedi ve hemen bir ay sonra kaldığı yere geri döndü cari açık. Kaldığı yer diyorum, çünkü yılbaşından sonra ilk 5 ayda ciddi oranda yukarı seviyelerde seyrediyordu.
Cari açığın nedenlerine tabii ki değineceğiz. Ancak dönem dönem ortaya çıkan ve dikkatimizi çeken "net hata ve noksan" kalemi bir kez daha şiştiğinden bu konuyu da detaylı analiz etmeyi unutmayacağız...
Kısa ve net; cari açık ithalatın yükselmesinden kaynaklandı.
Detaylar şöyle...
İthalat sadece bir ayda 2 milyar dolar civarında yükselmiş. Buna karşın ihracattaki artış 700 milyon dolarda kalınca, dış ticaret açığı 8 milyar dolar seviyesine ulaştı. İthalatın bir süredir çıkışta olmasının ardında iki önemli faktör yatıyor. Birincisi, büyüme hızının yükselmesiyle enerji başta olmak üzere temel girdilerin ithalatı zorunlu olarak yükseliyor. Enerji bağımlılığı yüzünden büyüme hızı yükseldiğinde cari açık aylık bazda 4-5 milyar doların üzerine çıkıyor ve 8 milyar dolarları buluyor. Tersi olduğunda yani büyüme hızı düştüğünde ithalat azalıyor ve yeniden 4-5 milyar dolara iniyor. Dolayısıyla, Türkiye'nin enerji bağımlılığı yüzünden 4 milyar dolar civarında yapısal cari açığı var. Büyüdüğünde artan 2-3 milyar ya da üzerindeki tutarı da "konjonktürel cari açık" olarak tanımlıyoruz. Ne yazık ki, enerji konusundaki yapısal reform bir türlü tamamlanamadığından bu gerçeği kabul etmemiz gerekiyor.
İkinci unsur ise altın ithalatının önlenemez yükselişi. Son yıllarda aylık altın ithalatı 2 milyar dolarları buluyor. Gerek yatırım gerekse mücevher amaçlı altın talebi yükseliyor. Özellikle, altının son 11 yılda gösterdiği performans alternatif yatırım araçları içinde altını cazip hale getirmişti. İnanılır gibi değil ama altın ithalatının cari açığa etkisi 1.43 milyar dolar olmuş Temmuz ayında.
NEREDEN GELİYOR?
Gelelim net hata noksanın neden tarihi rekor kırdığına...
Merkez Bankası'nın açıkladığı Temmuz ayı ödemeler dengesi verilerine göre bu kalem kanalıyla 4.8 milyar dolar döviz girişi olduğunu gözlemliyoruz. Sade bir dille net hata ve noksan kaleminde kaynağı belli olmayan döviz yer alıyor. Bir kısmı sınır ticaretinden gelebilir. Bir kısmı yastık altı dövizin piyasaya kanalize olması veya döviz hesaplarının TL hesaplarına dönüşmesi olabilir.
İyimser yaklaşırsak ve gelen dövizin dolardan TL'ye dönüşüm olduğunu kabul etmemiz durumunda kanıtımız döviz hesaplarının azalması olmalı. Ancak böyle bir rakamsal değişime tanık olamıyoruz Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu verilerinden. Peki, yastık altı olabilir mi? Hayır 2001 krizinden sonra yastık altında dolar pek kalmadı, yerini altına bıraktı.
22 Mayıs tarihinde FED'in etkisiyle kurlar ve faizler yukarı doğru borsa ise aşağı doğru etkili bir ivme kazanmıştı. TL dolar kuru 1.90'lardan kısa süre içinde 2 TL'nin üzerine fırlamıştı. Bir düşünün... Son gelen ödemeler dengesi verilerinde tarihi rekor kıran 4.8 milyar dolarlık net hata ve noksan olmasaydı? Aslında yanıt açık... Kurlar şu anda tereddütsüz 2.10'ların üzerinde olacaktı.
Sonuç olarak, son 10 yıldır, özelliklede 2008 krizinde ve biraz sonrasında, gelen kaynağı belli olmayan ve net hata ve noksan kaleminde yer alan yüklü miktardaki dövizleri anlayamıyoruz. Ancak son verilerden bir türlü Merkez Bankası Başkanı Başçı'nın neden bu kadar iddialı kur tahmini yaptığını iyi anlamış olduk.