Geçen yılın son çeyreği ve bu yılın ilk iki çeyreğinde küçülen Türkiye ekonomisi, yeniden pozitif büyüme rakamı yakaladı. 2016 yılının üçüncü çeyreğindeki yüzde 0.8'lik daralmadan sonra 2018 4. çeyreğine kadarki toplam 8 çeyrek, ortalama yüzde 5'in biraz üzerinde büyüme hızı yakalanmıştı. Çok büyük olasılıkla 2019'un son çeyreğinde büyüme hızının biraz daha momentum kazanmasıyla yılı sıfırın üzerinde pozitif bir rakamla kapatabilecek Türkiye ekonomisi.
Geçen yıl kurların aşırı yükselmesi sonucu piyasaların dengesi bozulmuş, Merkez Bankası böyle bir iklimde para politikalarındaki etkinliğini kaybetmişti.
Kurların fırlaması ithalat yoluyla fiyatlara geçtiğinden ve sonuçta maliyet cephesinden enflasyonist baskı oluşturduğundan, Merkez Bankası fiyat istikrarı ana hedefi için politika faiz oranlarını yükseltmek zorunda kalmıştı.
Tabii faiz oranlarının yükselmesi iç talebi deyim yerinde ise bıçak gibi kesmiş, başta inşaat ve otomotiv sektörleri olmak üzere birçok reel kesim sektörleri olumsuz etkilenmişti. İnşaat sektöründeki daralma bu yılın ilk iki çeyreğinde sırasıyla yüzde -9.2 ve yüzde -12.4 yüksek seviyelerde gerçekleşmişti. TÜİK'in son açıkladığı yüzde 0.9'luk büyümeye rağmen halen inşaat sektörü yüzde -7.8 düzeyinde küçülmede kalmış. Demek ki bu sektöre talep ancak faizlerin biraz daha inmesi ile hareketlenecek.
DİKKAT ÇEKEN DETAYLAR
Büyüme verilerinin satır aralarında ilginç detaylar da göze çarpıyor.
Örneğin firmaların halen yatırım iştahlarının olmadığını gözlemliyoruz.
Gayrisafi Sabit Sermaye oluşumu yüzde -12,6'larda. Yani bir yıl içerisinde yapılan özel ve kamu sektörü yatırımlarının toplamı gerilemiş.
Diğer bir detay ise büyümenin iç talep sonrası ikinci itici gücü olan dış talep ile ilgili. 2017 ve 2018 son çeyreğine kadarki süreçte gerçekleşen büyümede ve aynı zamanda son 3 çeyrekteki küçülmenin baskılanmasında kritik rol oynayan net ihracatın 3. çeyrekte yaptığı katkı belirgin bir şekilde gerilemiş. Mal ve hizmet ihracatı birinci çeyrekte yaptığı katkı yüzde 8,9 iken bu oran ikinci çeyrekte yüzde 8,1'e ve son açıklanan 3. çeyrekte ise yüzde 5,1'e kadar düşmüş. Buna karşın ithalat çeyrekler itibarıyla -29,4'den -17,0'a ve +7,6'ya kadar yükselmiş.
Net ihracat, yani dış talebi birbirlerinden çıkarmak kaydıyla hesapladığımızdan bu tespiti yapabiliyoruz. Kısacası dış talepten öte, iç talep kaynaklı yüzde 0,9 büyüme yakalanmış 2019'un üçüncü çeyreğinde.
KAMU HARCAMA YAPMIŞ
İç talepte ise kamu harcamalarının ağırlığı dikkat çekiyor. Özel kesimin harcama yoluyla büyümeye yaptığı katkı yüzde 1,5 iken kamu kesiminin ki yüzde 7'lere kadar çıkıyor. Özel kesim tüketimlerinin artması kredilerin artması, kamu kesimi harcamalarının artması ise kamu açıklarının artması anlamına geliyor.
2019 son çeyrek ve tüm yılı kapsayan büyüme rakamlarının gelmesiyle daha sağlıklı yorum yapabileceğiz ama bu aşamada şu tespitleri büyük oranda yapabiliyoruz.
Büyümenin ivmelenmesi ile tüketici kredi hacminde artış olacak. Girdi kullanımının artması ile ithalat kaçınılmaz olarak artacak ve cari açık da beraberinde yukarı gidecek. Yani daha önce tanık olduğumuz resim bir kez daha karşımıza çıkacak. Ancak yapısal reformların tavizsiz bir şekilde tamamlanması sonucu etkisini hissettirmesi ile "kaliteli büyüme" performansından söz edebileceğiz.