Küresel krizin etkisiyle bireylerin tüketim yapmamaları, doğal olarak firmaların üretim seviyelerini de düşürdü. Krizin zirveye ulaşmasının ardından kendini gösteren düzelme süreci öncelikle firmaların stoklarının erimesini sağladı. Uzunca süren bu dönemin sonrasında sınırlı da olsa üretimler yeniden başladı.
2009 yılında üretimin ne denli düştüğünü "sanayi üretim endeksi" verilerinden anlayabiliyoruz. Türkiye İstatistik Kurumu'nun derlediği 2009 Eylül ayı sanayi üretim endeksi rakamı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 8.6 düzeyinde gerilemiş. En sert düşüş ise yüzde 18.2 ile "sermaye malı imalatında" olmuş.
Aynı zamanda tüketimdeki düşüşün üretimi de beraberinde aşağılara sürüklediğini "sanayi ciro endeksinden" de gözlemliyoruz. Bu yılın Eylül ayı sanayi ciro endeksi 2008 yılının Eylül ayına göre yüzde 9.3 azalmış.
KISMİ TOPARLANMA
Hatırlayacağınız üzere, üretim ve tüketim ile ilgili temel veriler geçen yılın sonları itibarıyla hızla aşağı inmiş, Şubat ayında da dip yapmıştı. Birkaç ayda dipte kaldıktan sonra kısmi toparlanma ile yukarı yönlü harekete başlamıştı. Dolayısıyla, yukarıda bahsettiğimiz son sanayi üretim endeksi ve sanayi ciro endeksi rakamları bir önceki aya göre kıyaslandığında kayda değer olmasa da bir tırmanış sergiliyorlar. Örneğin, sanayi ciro endeksi 2009 ağustos ayına göre yüzde 1.98 yükselmiş.
Böylesine dalgalı ve belirsizliklerle dolu süreç ister istemez firmaların yatırım kararlarını da etkiliyor. Üretici firmalar, ileriyi yönelik olumsuzluk algılaması içine girdiklerinde yatırım harcamalarını kısıyorlar, tam tersi durumda ise yatırım harcamalarını artırıyorlar.
Merkez Bankası'nın "yatırım anketi" firmaların sürece bakış açısına netlik kazandırıyor. Anket bahar ve güz olmak üzere yılda iki kez yapılıyor. Amaç, sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalarının yatırım eğilimlerinin ölçülmesi, yakın geleceğe yönelik yatırım yapma iştahlarının belirlenmesi. Diğer taraftan, yatırım kararlarını hangi faktörlerin artırdığı ve azalttığı da bu anket ile ortaya çıkarılıyor.
2010'DA ARTIŞ!
Güz dönemine ilişkin verilerin en dikkat çeken sonuçlarına kısaca değinelim;
-2009 yılı bahar döneminde firmaların yatırım harcamaları yüzde 16.7 azalırken, güz dönemindeki düşüş yüzde 11.5 seviyesinde kalmış. Yani, tüketimin artmasıyla firmaların üretim yapacakları gerçeği sonucunda yatırım harcaması iştahlarında yükselme olmuş. 2010 yılında iştahlarının daha da artacağını düşünüyor firmalar. Önümüzdeki yıl yatırım harcamaları 2009 yılına göre yüzde 29 yukarı çıkacak.
-Güz döneminde izlenen artış çoğunlukla 250-500 işgücü istihdam eden firmaların yatırım harcamalarından kaynaklanıyor. KOBİ'ler ve 500'den fazla işçi çalıştıran firmalar deyim yerinde ise yerlerinde saymışlar.
-Yapılan yatırım harcamaların tamamı "yıpranmış tesis ve ekipmanların" değiştirilmesine gitmiş. Bu yıl verimlilik yada ölçek artırımını göz ardı eden firmalar 2010 yılında verimlilik artışı için de yatırım harcaması yapmayı öngörüyorlar.
-Firmaların yatırım iştahlarını; bir talep, iki beklenen karlar ve üç teknik faktörler etkiliyor. İlginç olan firmaların finansman kaynaklarının iki yıldır olumlu yada olumsuz etkisinin olmadığını düşünmeleri.
Her ne kadar son birkaç aydır yatırım harcamaları, sanayi üretim endeksi gibi göstergelerde düzelme görülse de istihdam verilerine yansımıyor. TÜİK de bu gerçeğin altını çiziyor; toparlanmanın işgücüne yansıması 0.02 seviyesinde olacak.