HASAN DURNA (DENİZLİ)
Denizli'de 52 yaşındaki diş teknisyeni Yücel Işık, 30 yıldan bu yana kentin simgesi Denizli horozu ve tavuğunu yetiştiriyor. Arı olarak yetiştirdiği Denizli horozu ve tavuğundan daha çok üretim yapabilmek için iki yıl önce hurda buzdolabından tam otomatik kuluçka makinesi de yapan Işık, yetiştirdiği horozların büyük bölümünü meraklılarına hediye ediyor. Yetiştirdiği Denizli horozları ile bilim adamları tarafından yapılan çalışmalara ve TÜBİTAK destekli hazırlanan projelerin hayata geçirilmesinde destek olan Işık, horoz dövüşlerine de karşı. Tozu, kızı ve horozu ile ünlü Denizli'nin 'horoz' bölümüne elinden geldiği kadar destek verdiğini vurgulayan Işık, Denizli horozunu üç çocuğunu sevdiği kadar sevdiğini horoz sesi duymadan güne başlamadığının altını çiziyor. Yücel Işık, horozla geçen ömrünün 30 yılını Yeni Asır okuyucuları için anlattı.
- Denizli Horozu sevgisi ne zaman başladı, ailenizde horoz besleyen var mıydı?
Anneannem Fatma Helvacı, Kayalık mahallesindeki evinde 50 yıl Denizli horozu yetiştirdi. Anne annemle aynı evde kalıyorduk, benim çocukluğum geçliğim horozların içinde geçti. Çocukluğumdan itibaren tutkunu olduğum Denizli horozlarını yetiştirmek için Bereketli mahallesinde çiftlik bile kurdum, anne annem yedi yıl önce vefat edince bana kaldı. Kendi horozlarımla birlikte anne annemden kalan horozlarında bakımını üstlendim.
- Denizli horozunun meraklıları çok mu? insanlar bilgi almak istediklerinde size nasıl ulaşıyor?
Horoz, Denizlimizin simgesi olsa da, tüm Türkiye'de meraklıları çok fazla. Karadenizliler Denizli Horozlarına bayılıyorlar. Denizli'de de sonradan benim gibi arı, orijinal Denizli Horozları yetiştiren arkadaşlarımız ortaya çıktı. İnsanların horozlar ile ilgili akıllarına gelen soruları yanıtlamak için yaklaşık dört yıl önce 'www.denizlihorozu.com' internet sitesini kurdum. İnternet üzerinden bana sorulan sorulara yanıt veriyorum. Çiftliğime evime gelip Denizli Horozlarını soranlar oluyor. Onlara da dilimin döndüğü kadar yardımcı olmaya çalışıyorum.
- Yetiştirdiğiniz horozlarla hangi bilim adamlarına destek verdiniz? Hangi projelerde yer aldınız?
Denizli Horozu ile ilgili araştırma yapmak isteyen bilim adamları internet üzerinden bana ulaşıyorlar. Denizli Horozu kentimizin simgesi olsa da arısını her zaman her yerde bulmak zor oluyor. Onun içinde araştırmacılar horozları çok ince eleyip sık dokuyorlar. Geçen yıl yetiştirdiğim horozlar Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Öğretim Üyesi Doktor Demir Özdemir'in proje konusu oldu. Öğrencileri ile birlikte Denizli'ye gelen Doktor Özdemir, horozlarımdan kan örnekleri olarak genlerini araştırdı. Demir hoca 2008 yılında yaptığı çalışmayla da Denizli Horozlarının sıcağa karşı da dayanıklı olduğunu tespit etmişti. Bunun yanında da Pamukkale Üniversitesi (PAÜ) Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sacit Köse ve ekibi tarafından hazırlanan ve TÜBİTAK tarafından desteklenen "Bilim ve Toplum Projeleri Destekleme Programı" kapsamında "Çevre dedektifi horoz iş başında" projesine iki yıldır destek veriyorum. Yetiştirdiğim horozlar Denizli'de yapılan toplantılarda çevre illerden gelen öğrencilere ve öğretim üyelerine tanıtılıyor. Bunun yanında bende sinevizyon gösterisi eşliğinde konuklara Denizli Horozunu yetiştirmenin inceliklerini anlatıyorum. Denizli'deki birçok ilköğretim okulunda da minik öğrencilere Denizli Horozunu tanıttık.
- Horozları çevre illerden isteyenlere nasıl gönderiyorsunuz?, horozların satışı da yapılıyor mu ?
Ülkemizde canlı hayvan kargosunun yasak olması nedeni ile çevre illere meraklılarına horoz veya tavuk göndermek çok zor oluyor. Ancak kendileri gelip buradan alıp götürürlerse veya bir arkadaşlarına aldırıp memleketlerine götürtürlerse ancak bu şekilde horozlar başka illere gidebiliyor. Ne olursa olsun uzun ötüşünden parlak güzel tüylerinden, cüssesinden dolayı Denizli horozunu tercih ediliyor. Normal 20 saniye öten bir Denizli horozu 175-200 lira arasında satılıyor. Ancak ben Horozların satışının yapılmasına veya para karşılığı acımasızca dövüştürülmesine karşıyım. Televizyonlarda hayvanlara eziyet edenlerle ilgili haberler gördüğümde için acıyor. İnsanoğlu hayvanlara karşı nasıl bu kadar acımasız olabilir. Aklım almıyor. Ben kendi evimin ihtiyaçlarından önce horozlarımın yemini alıp bir kenara koyarım. İşe giderken veya iş dönüşü mutlaka horozlarımın yanına uğrarım. Hafta sonları izin günlerimde horozlarımı kafeslerinden çıkartıp, hava almalarına yardımcı olurum
- Yumurtadan çıkan Denizli horozları kaç ay sonra ötmeye başlıyor?
Orijinal Denizli Horozu ve tavuğundan elde ettiğim yumurtaların şeklinden çıkacak civcivin horoz mu tavuk mu olacağını yüzde 90 oranında tahmin edebiliyorum. Daha çok Denizli Horozu üretebilmek için yaklaşık 600 lira harcayarak hurda buzdolabından tam otomatik kuluçka makinesi yaptım.
Civcivler yumurtadan çıktıktan 6 ay sonra istenilen uzunlukta ötmeye başlıyor. Bir yıl içinde de parlak tüyleri, görünüşü ve heybeti ile tam Denizli Horozu haline geliyor. Denizli Horozu ırkını korumamız gerekiyor. Horoz çeşidi olarak onlarca farklı cins var ama hiç birisi Denizli Horozu'nun yerini tutmuyor. Tarım İl Müdürlüğümüzde Denizli Horozu ırkını korumak için çalışmalar yapıyor, ama kent sakinleri olarak bizlerde üzerimize düşeni yapmalıyız. Kentimizin simgesi 'Horoz' hepimizin horozu olmalı.
Denizli horozunun türleri ve özellikleri nelerdir?
Denizli Horozu'nun gözleri siyah ve sürmelidir. Bacakları koyu gri veya mor, ibik balta ibik şeklinde, kulakçık kırmızı veya kırmızı üzerinde beyaz benekli genel renk, siyah kirli beyaz ortaklaşa karışım halindedir. Bazen kanat tüyleri üzerinde kahverengi renkler bulunur. Al horozlarda ise siyah-kırmızı ortaklaşa karışım halindedir. Canlı ağırlık ortalama 3-3.5 kilogram civarındadır. Denizli horozları renklerine, vücut yapılarına ve ibik şekillerine göre 3'e ayrılır. Renklerine göre 'Demirkır', 'Pamukkır', 'Kınalı', 'Al', 'Siyah' ve 'Kürklü' olmak üzere 6 tipe ayrılırlar. Vücut yapılarına göre 'Yüksek boyun', 'Sülün' ve 'Küpeli' olmak üzere 3 tipi vardır. İbik şekillerine göre ise 'geniş ibik' ve 'dar ibik' olmak üzere 2 tipi vardır. Denizli horozunun sesi, tonuna ve netliğine göre de sınıflandırılır. Ses tonuna göre 'İnce', 'Davudi', 'Kalın ses' olmak üzere 3'e ayrılır. Davudi ses, ince sesle kalın ses arasında ve kalın sese yaklaşan tek bir sestir. Niteliğine göre net ses, hüzünlü ses, cırlak ses, dalgalı ses (alaycı ses) olmak üzere dörde ayrılır. Denizli horozlarının ötüşleri bütün kabiliyetin ortaya konulmasıyla yapılır. Ötüşleri, ötüş anındaki vücut pozisyonuna göre 'Aslan ötüş', 'Kurt ötüşü', 'Yiğit ötüşü', 'Pus ötüş' olmak üzere dörde ayrılır. İyi bir Denizli horozunda görünüş canlı; bacaklar, boyun uzun ve kuvvetli göğüs geniş ve derin; kuyruk dik başa doğru meyilli olmalıdır. Tavukta da aynı özellikler aranır. Denizli horozlarının birinci yılda ötüş uzunlukları 20-25 saniye olmaktadır.
"Ötüş rekortmenini ben yetiştireceğim" - Bu güne kadar yetiştirdiğiniz horozlardan en uzun öten horozunuz kaç saniye ötüyor?
Geride kalan 30 yılda yüzlerce Denizli Horozu ürettim. Ürettiğim her horoz orijinal Denizli Horozu olduğu için uzun ötmelerinde, görünüşlerinde, parlak tüylerinde bir sıkıntı olmuyor. Horozlarımın büyük bölümü 20- 25 saniye aralığında ötüşlerini tamamlıyor. Ancak ben uzun ötüşü ile nam yapacak rekortmen bir Denizli Horozu yetiştirmek istiyorum. Bunun içinde yeni yumurtadan çıkan bir horozla yakından ilgilenmeye başladım. Horozlar gibi diğer hayvanları da çok seviyorum. Hayvanları sevmek, onlarla ilgilenmek çok önemli. Atalarımız doğadaki kuşların su içmesi için bir çok yere suluklar kurmuş, yaptıkları devasa yapıların bir kenarına kuş yuvaları kurmayı da ihmal etmemiş. Hayvanlara eziyet etmeyelim. Evimizin iş yerimizin önüne onlar için bir kap su bir kap yemek bırakalım. Onlarında bizim kadar yaşamaya hakkı var. bunu hiçbir zaman unutmayalım.
YARIN: BULDAN
