Kafein yararlı mı zararlı mı?

Yoğun çalışma temposunda veya güne uyanınca birçok kişinin sabah ilk işi sıcak bir kahve veya çay içmektir. Siz de kahvesiz güne başlayamayanlardansanız, kafeinin etkilerini ve tüketim miktarını bilmeniz işinize yarayacaktır.
KAHVE VE DİĞERLERİ
Gün geçtikçe kullanım alanı genişleyen ve tüketimi artan kafein, bazı bitkilerin yaprak, tohum veya meyvelerinde doğal olarak bulunan bir kimyasaldır. Kahve, çay, kakaolu içecek ve yiyecekler, kola, çikolata, enerji içecekleri, zayıflama hapları ve bazı ilaçlar ilk akla gelen kafein kaynaklarıdır. Bunların dışında diğer alkolsüz içeceklerde (gazozlar, poşet çaylar vb.) de kafein bulunabilmektedir. Kahvede bulunan kafein miktarı; kahvenin türüne, kavrulma derecesine, pişirme yöntemine göre farklılık gösterebilmektedir. Standart bir fincan kahvenin 100 mg kafein sağladığı düşünülmektedir.

OLUMSUZ ETKİLERİ DOZ ASIMI İLE İLİŞKİLİ
Kafeinin olumsuz etkileri genellikle doz aşımı ile ilişkili görülmektedir. Günlük 500-600 mg'ın(4-7 kupa kahve) üzerinde kafein tüketimi çoğu kişide uykusuzluk, asabiyet, huzursuzluk, tedirginlik, bulantı ve gastrointestinal problemler, hızlı ya da düzensiz kalp atışı, kas krampları, baş ağrısı, anksiyete gibi sorunlara neden olmaktadır. Bu belirtiler çoğu kişide 200- 300 mg'ın(2-4 kupa kahve) altında kafein alımında görülmemektedir. Fakat bazı kişiler kafeine daha duyarlı olabilirler. Bu kişilerde 1 fincan kahve ya da çay bile sorunlarına neden olabilir. Düzenli kafein tüketmeyenler de kafeine daha duyarlı olabilirler. Bunun dışında vücut kas miktarı, yaş, sigara alışkanlığı, ilaç ve hormon kullanımı, stres ve sağlık durumu hassasiyete neden olabilir.
SAĞLIKLA İLİŞKİSİ
■ Kafeinin uyarıcı etkisinden ötürü dinçlik sağladığı, performansı, kas koordinasyonunu arttırdığı bilinmektedir. Günümüzün yoğun iş hayatına uyum sağlayabilme açısından birçok kişinin hayatında kafein vazgeçilemez bir yer bulmuştur.
■ Kafein, beyin damarlarında genişleme sonucu beyin iskemisi, düşük tansiyon, hipoksik solunum gibi sorunlara neden olabilen adenozinin reseptörlerini bloke eder.
Dolayısıyla tansiyon düşüklüğü ve solunum rahatsızlıklarına karşı olumlu katkıda bulunur.
■ Bağırsakları yumuşatıcı etkisi kabızlığın giderilmesinde rol oynar. Günde 2-3 fincan kahve içen erkeklerde safra taşı oluşumunun azaldığı görülmüştür.
■ Ayrıca JAMA'da yayınlanan bir araştırmaya göre, kafein tüketiminin arttırılması ile parkinson riskinin azaltılabileceği ortaya konmuştur.
■ Kahve tüketimi kalp hastalıklarının gelişiminde risk oluşturan depresyonu azaltabilmektedir.
50 bin 739 kadın üzerinde yapılan bir çalışmada günlük 4 fincan kahve tüketenlerin depresyon riskinde önemli bir azalma saptanmıştır.
■ Kafein tüketiminin kilo kaybı sağlamaya etkisi olduğu düşüncesi de günümüzde mevcuttur.
Kilo kaybı veya kilo korunmasına etkisi için iştahı baskılaması ve kalori harcamasını arttırması ileri sürülen teorilerdendir. Kahve tüketimi normal vücut ağırlığına sahip bireylerde yağ yakımını ve besinlerin termik etkisini arttırarak vücut ağırlığının kontrolü üzerine yardımcı bir içecek olabilir.
■ Kafein; bazı vitamin ve minerallerin emilimlerini olumsuz etkiler. Buna bağlı olarak osteoporoz gibi kemik rahatsızlıkları oluşabilir.
■ Dokular arasında su toplanmasına bağlı olarak selülit oluşumunu tetikler.
■ Mide asiditesini arttırarak mide rahatsızlıklarını tetikleyebilir.
■ Hipotansiyonun giderilmesinde etkili olabilen kafein, kısa süreli tansiyon yüksekliğine de neden olabilir. Kalp atışının düzensiz ve hızlı olmasına etki eder.
■ Panik bozukluğu olan hastaların sağlıklı kişilere göre kafeine daha duyarlı oldukları bilinmektedir. Uhde ve arkadaşları kafeinin sağlıklı bireylere etkisini araştırmak amacıyla; 8 sağlıklı gönüllüye 240 mg, 480 mg, 720 mg kafein ya da plasebo uygulamışlardır. 720 mg kafein verilen 2 kişi panik atak geçirmiştir.
Bu çalışma, kafeinin yüksek dozlarda alındığında sağlıklı bireylerde de panik atağı ortaya çıkarabildiğini göstermiştir.
■ Uyku ve/veya uyanıklık ile ilgili problemleri olanların kafein kullanımını azaltmaları yararlı olabilir. Fakat düzenli kafein tüketimi olan kişilerin kafein alımlarını kesmeleri; baş ağrısı, yorgunluk ve asabiyet gibi semptomlarla karşılaşmalarına neden olabilir.
Dolayısıyla depresyonu olan kişilerin kafein tüketim durumları ve kafeinin yarattığı etkilere bağlı olarak sınırlı miktarda kafein tüketmeleri uygundur.
■ Son dönemlerde yapılan bazı çalışmalar yüksek oranlarda kafein tüketiminin (günde 4 fincandan fazlası) yaşlılarda kemik kaybına, düşük kemik yoğunluğuna veya kırıklara neden olabileceğini göstermiştir.
■ Kahvenin şekerli, aromalı veya herhangi bir tatlandırıcı kullanarak tüketilmesi olumlu sağlık etkilerini azaltacaktır. Yazın buzlu soğuk kahveler iyi bir içecek seçeneği olurken, kremalı ve şuruplu kahveler vücut ağırlığında artışa sebep olmaktadır.

KİMLER ÖZELLİKLE DİKKATLİ OLMALI?
KAFEİN alımının meme kanseri başta olmak üzere kanser oluşumu, kısırlık ve hamilelikte düşük riskini arttırdığı düşünülmektedir. Bunlara ilişkin kesin veriler bulunmamasına rağmen önlem amacıyla aşırı kafein tüketiminden kaçınılmalıdır. Aritmi gibi kalp problemleri; reflü, mide yanması gibi problemler; osteoporoz, migren, panik atak, hipertansiyon gibi rahatsızlıkları olanların da kafein alım miktarlarına dikkat etmeleri gerekmektedir.