Beslenme ve Diyet Uzmanı Mehlika Öktem yazdı
Her yıl 21 Eylül, dünyada milyonlarca insanı etkileyen Alzheimer hastalığına dikkat çekmek için "Dünya Alzheimer Günü" olarak anılıyor. Bir zamanlar yalnızca yaşlıların sorunu olarak görülen bu hastalık, bugün toplumun her kesimini ilgilendiren küresel bir sağlık problemi haline gelmiş durumda.
Hafıza kaybı, düşünme güçlüğü ve günlük yaşamı zorlaştıran Alzheimer'ın kesin bir tedavisi olmasa da bilim bize umut verici bir yol gösteriyor: Doğru beslenme ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları hem hastalığın riskini azaltabilir hem de ilerleyişini yavaşlatabilir
BESLENME OLDUKÇA KRİTİK
Alzheimer yalnızca hafızayı etkilemez, iştah ve beslenme düzenini de bozar.
Çoğu hastada kilo kaybı ve iştahsızlık, unutkanlık başlamadan bile önce görülebilir. Tat ve koku duyusunun azalması, yemek hazırlamayı unutmak ya da iştahı yöneten beyin bölgelerinin etkilenmesi bunda rol oynar. Sonuçta kişi daha az, daha tekdüze beslenmeye başlar. Bu durum bağırsak dengesini bozarak beyin iltihabını arttırır. Bu nedenle erken müdahale çok önemlidir:
Düzenli kilo takibi, küçük ve sık ara öğünler, liften zengin beslenme ve yeterli sıvı alımı bu kısır döngüyü kırabilir.
NÖROİNFLAMASYON
Alzheimer hastalığının temelinde "nöroinflamasyon" adı verilen beyin iltihabı yer alır. Normalde bağışıklık sistemi, vücudu zararlı etkenlerden korumak için kısa süreli iltihap tepkisi oluşturur. Ancak bu tepki kronikleştiğinde, özellikle beyinde hücrelere zarar vererek hastalıkların gelişmesine zemin hazırlar. Alzheimer'da nöronlar arasında biriken zararlı proteinler (örneğin beta-amiloid plakları), bağışıklık hücrelerini sürekli alarma geçirir. Bu durum da beynin adeta hiç sönmeyen bir yangın içinde kalmasına yol açar.
Günlük tükettiğimiz gıdalar bu yangını ya körükler ya da söndürür. Fazla şeker, doymuş yağ ve işlenmiş gıdalar, iltihap seviyelerini arttırarak nöroinflamasyonu güçlendirir. Buna karşın sebze, meyve, balık, zeytinyağı ve kuruyemişler iltihabı baskılayabilir. Bilimsel araştırmalar tabaktaki yiyeceklerin "iltihap puanı" ile Alzheimer riski arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu ortaya koyuyor.
BEYNİ KORUYAN DİYETLER
Bugün bilimsel olarak kanıtlanmış bazı diyet modelleri Alzheimer riskini azaltmada öne çıkıyor. Bunlar arasında Akdeniz Diyeti sebze, meyve, baklagil, balık ve zeytinyağı ağırlığıyla beyin sağlığını desteklerken; DASH Diyeti düşük tuz, lif ve mineraller açısından zengin gıdalarla öne çıkıyor. MIND Diyeti ise özellikle yeşil yapraklı sebzeler, kuruyemişler ve yaban mersini gibi beyin dostu yiyecekleri içeriyor.
Ayrıca somon, sardalya ve uskumru gibi omega-3 açısından zengin balıklar sinir hücrelerini koruyor; ceviz, badem ve fındık gibi kuruyemişler ise E vitamini sayesinde beyin yaşlanmasını yavaşlatıyor.
Yoğurt, kefir ve turşu gibi probiyotikler bağırsak-beyin hattı üzerinden iltihabı azaltarak beyin sağlığını destekliyor.
YAŞAM TARZININ ÖNEMİ
Alzheimer hastalığını önlemede yalnızca beslenme alışkanlıkları değil, yaşam tarzı da büyük bir rol oynar. Araştırmalar, beyin sağlığının korunması için düzenli fiziksel aktivite, zihinsel egzersizler, sosyal ilişkiler ve kaliteli uyku gibi faktörlerin birbirini tamamladığını ortaya koyuyor.
Fiziksel aktivite, özellikle de düzenli yürüyüş ve basit egzersizler, beyne daha fazla oksijen ve besin taşınmasını sağlar.
Bu sayede sinir hücreleri daha sağlıklı kalır ve aralarındaki iletişim güçlenir.
Bilimsel çalışmalar, aerobik egzersizlerin (örneğin tempolu yürüyüş, bisiklet veya yüzme) beynin hafıza merkezi olan hipokampusun küçülmesini yavaşlattığını göstermektedir. Beyin, kullanılmadığında zayıflayan bir kas gibidir. Kitap okumak, yeni bilgiler öğrenmek, bulmaca çözmek veya satranç oynamak zihinsel uyarımı artırır. Bu tür aktiviteler, beynin farklı bölgelerini aktif tutarak nöronlar arasındaki bağlantıları güçlendirir. Uyku, beynin kendini onardığı ve toksinlerden arındığı bir dönemdir. Bu nedenle düzenli ve kaliteli bir uyku düzeni, Alzheimer riskini azaltmada kritik bir faktördür. Geç saatlere kadar uyanık kalmak, sık sık uyanmak veya yetersiz uyumak beyin sağlığını olumsuz etkileyebilir.
GELECEK UNUTULMAZ OLSUN
ALZHEİMER için mucizevi bir tedavi henüz yok ancak elimizde güçlü bir silah var: Sağlıklı yaşam. Buna düzenli egzersiz yapmak, antioksidan ve omega-3 açısından zengin besinler tüketmek, yeterli ve kaliteli uyku almak ve zihni aktif tutmak dahil. Bu alışkanlıklar, beynin yaşlanmasını yavaşlatmaya yardımcı olabilir. Unutmayalım: Bugün sağlıklı seçimler yapmak, yarının anılarını unutmamak demektir.
