Geçmişte kalmış kültür kurumlarının hatırlanmasında fayda var. Bu düşünceden hareketle 2021 yılı Hacı Bektaş, Ahi Evran ve Yunus Emre senesi ilan edilmişti.
Ahi Evran bundan 800 yıl önce yaşamış, temsil ettiği sistemle Anadolu topraklarında huzurun, düzenin, ticaret ve meslek ahlakının yerleşmesini sağlamıştır.
Ahi Evran Asya içlerinden Anadolu'ya gelen mutasavvıflardandır. Bir müddet Denizli, Konya ve Kayseri'de ikamet etti. Birçok şehir ve kasabayı gezerek Ahilik teşkilatının kuruluşunda ve yayılışında önemli bir rol oynadı. Sonradan Kırşehir'e yerleşti ve orada vefat etti (1262).
Ahiliğe vücut veren "fütüvvet" inancıdır. Cömertlik, kahramanlık, mertlik gibi vasıfları içinde taşıyan bu kavramı daha sonra ele alacağım.
MESLEK VE AHLAK EĞİTİMİ
Ahilikte kurumun başında bulunan kimse hem o mesleğin ustası, öğreticisi hem de manevi lideri yani şeyhidir. Burada hem meslek hem de tasavvuf ahlakı öğretilir. Böylece Ahi teşkilatı içinde yer kimse iyi bir meslek mensubu olduğu kadar, düzgün ahlaklı bir insan olur.
Ahi Evran debbağlık (dericilik) mesleğinin piri, önderidir. Deri işleme önemli bir iştir. Modern deri sanayisi gelişinceye kadar debbağlık bütün deri ihtiyaçlarını karşılayan mühim bir zenaat dalıydı. Şeyhlerinin Ahi Baba unvanını aldığı Kırşehir'deki Ahi Evran Zaviyesi, Osmanlılar'da Türk debbağlarının ve zanaat erbabının manevi merkezi durumunda idi. Osmanlı Devleti döneminde Ahi Evran'ın esnaf zümresi arasında pir olarak kazandığı itibar bütün Anadolu, Rumeli, Bosna ve hatta Kırım'a kadar yayılmıştır.
Şeyh Edebali de ahi şeyhlerinden olup Osman Gazi ile sıkı ilişkiler kurmuş ve kızını onunla evlendirmişti. Orhan Gazi de Ahilerdendir.
Mal ve kalite kontrolü, fiyat tesbiti, Ahi birliklerin asli görevi idi. Ayrıca mesleğin geleceği açısından çırakların yetiştirilmesine de çok büyük önem veriliyordu. Anadolu'da köylere kadar yayılan Ahilik pek çok devlet adamını, askeri zümre mensuplarını, kadı ve müderrisleri, tarikat şeyhlerini bünyesinde toplamıştır. Bu durum XIV. yüzyıla kadar sürdü; bundan sonra ise organize esnaf birlikleri şeklini aldı ve iktisadi faaliyet ön plana çıkmaya başladı.
DENİZLİ AHİLERİ
Ahilik Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda da büyük rol oynadı. Aşıkpaşazade, Osmanlı Devleti'nin kuruluşu sırasında faal rol oynayan dört zümre arasında ahileri de zikreder. Bu dört zümre Anadolu gazileri, Anadolu bacıları, Anadolu abdalları ve Anadolu Ahileridir.
Ahi evran adına XIV. yüzyılda kırşehir'de basit bir zaviye (tekke) kuruldu. Burası zamanla gelişti. Zaviyeye vakıf olarak çiftlik, köy ve mezraalar tahsis edildi. Günümüzde Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün gerçekleştirdiği restorasyonla Ahi Evran külliyesi yeni bir hüviyet kazandı. Kırşehir'de 2006 yılında Ahi Evran Üniversitesi kuruldu.
Seyyah İbn Batuta (ö. 1369), Anadolu'yu dolaşırken, hemen her gittiği yerde Ahi zaviyelerinde misafir kalmış ve Seyahatname'sinde "Anadolu Ahileri" hakkında oldukça geniş bilgi verir. Denizli'de, bir yabancı olan kendisini misafir etmek üzere, cömertlik ve misafirperverlik yarışı için iki ayrı Ahi grubunun, neredeyse kavgaya tutuşacakları canlı bir biçimde anlatır.