Krizden çıkış sürecinde merkez bankalarının uyguladığı "Genişletici para politikaları" sonucu paranın maliyeti olarak tanımladığımız faiz oranlarının düşürülmesi ve piyasalara aşırı likidite verilmesiyle kredi plasmanları için uygun zemin oluşturmuştu. İşsizliğin yüksek olması diğer taraftan çalışanların gelirlerinin yeterli tüketimi kaldıracak seviyelere ulaşamaması bu zeminin zaman içinde genişlemesine neden oldu. Ve kredi hacminde patlama yaşandı son aylarda.
Hem kamu açıklarının hem de buna bağlı olarak faiz oranlarının aşırı yüksek olması bankaları uzun süre "bankacılık yapmaktan" uzaklaştırmıştı. Bankalar, topladıkları mevduatların yaklaşık yüzde 60 ile Hazine'nin ihraç ettiği "devlet iç borçlanma senetlerinden" alıyorlardı. Kalan kısmı ise krediye dönüştürüyorlardı.
Kriz döneminde alınan ekonomik kararlar ekonomilerde yapısal dönüşümleri de beraberinde getirdi. 2000'li yılların ortalarına kadar yüksek enflasyon ve faiz oranları ile yaşamaya alışmış gelişmekte olan ülkeler artık tek haneli faiz oranlarına sahipler. Durum böyle olunca, sadece menkul kıymet pozisyonları ile aşırı karlar sağlayan bankalar son yıllarda kendilerini yeni koşullara adapte etmeye çalışıyor.
FAYDA MALİYET ANALİZİ
Bankaya gelen 100 TL'nin maliyeti yaklaşık yüzde 8-9'lara ulaşıyor. Banka kar yapabilmesi için 100 TL'yi daha yüksek getiri ile yatırıma dönüştürmesi gerekiyor. Tahvil ve bonoların getirileri malum yüzde 7'lerde kalıyor. Bankaya tek ama cazip bir seçenek kalıyor, o da yüzde 13-14 getirili kredi plase etmek. Zaten bankalar da bu basit hesaptan hareket ederek topladıkları mevduatın büyük kısmını krediye ayırıyor.
Bunda ne var, bankalar bankacılık yapmayacak mı? diyebilirsiniz. Doğru... Bankalar bankacılık yapacak. Ancak, sorun şurada. Öncelikle banka cephesine değinelim... Bankaların bilanço kalitesi aktif ve pasiflerindeki vade uyumu ile paraleldir. Daha açık bir ifade ile bankaların topladıkları mevduatların paçal vadesi ile kredilerin vadesinin çok farklı olmaması gerekir. Son aylarda banka bilançolarına baktığımızda bu paralelliğin bozulduğunu görüyoruz. Bankalardaki mevduatlar 1 ay, hadi bilemediniz 3-6 ay gibi çok kısa bir vadeye yayılabiliyor. Buna karşın bankaların verdiği kredilerin süresi ise 1 yılı rahatlıkla aşıyor ve 2-3 hatta 5 yıla kadar çıkıyor.
Kredi kullanan hane halkı ve firma cephesinden bakacak olursa şu tablo karşımıza çıkıyor. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu'nun verilerine göre kullandırılan TL cinsi krediler 376.7 milyara, döviz cinsi krediler ise 141.3 milyara ulaşıyor. Takipteki alacak tutarı da yaklaşık 20 milyar TL. Alacak için bankaların ayırdığı karşılık ise 17 milyar TL civarında. Yani net tutar sadece 3 milyar TL. Toplam krediye oranladığımızda yüzde 4 gibi düşük bir oran çıkıyor. Tabii, bu sizi yanıltmasın... Çünkü, birçok borçlu yeniden yapılandırmaya gidiyor.
RADİKAL ÖNLEMLER
Borçların ödenmesinde sorun çıkabileceği öngörüsü yapan Merkez Bankası ve BDDK yeni düzenlemelerle kredi hacminin genişlemesinin önüne geçmeye çalışıyor. Merkez Bankası hem mevduatların banka pasiflerinde daha uzun vadeye yayılması hem de bankaların kredi kullanım tutarını sınırlandırmak için zorunlu karşılıkları vadelere göre değiştirdi. 1 aylık mevduatlarda zorunlu karşılık oranı yüzde 6'dan yüzde 8'e, 3-6 ay vadelerde yüzde 7'ye çıkarıldı, 1 yılda yüzde 6'da tutuldu ve 1 yılın üzerindeki mevduatlarda yüzde 5'e indirildi. Aynı zamanda, konut kredisinde ve ticari gayrimenkul kredilerinde borç değer oranlarını aşağı çekti.
BDDK ise kredi kart borçlarındaki asgari tutar oranlarını yeniden belirledi. Bir süreliğine 5 bin TL limitli kartlarda asgari tutar yüzde 20'ye, 15 bin limitlilerde yüzde 25'e ve üzerine kademeli olarak yüzde 30'a ve 40'a yükseltti.
Türkiye Bankalar Birliği Başkanı Ersin Özince vatandaşa "ayağını yorganına göre uzatması" gerektiği hatırlatması yaptı geçen hafta. Doğru... Ama, vatandaş ne yapsın, yorgan sürekli küçülüyor...