Küçük çocuklar yalan söylerler, çünkü bunu büyüklerinden öğrenirler. Vakıa büyükler küçükleri an-kasdin (kasıtlı olarak) aldatmak istemezler. Halbuki çocukların terbiyesine memur olan bazı cahil kimseler aldatmak usulünü talimlerine (eğitimlerine) mebde (başlangıç) ittihaz (kabul)emişlerdir.
Şaşırdınız mutlaka, niye eski Türkçe kelimeler kullandığımı merak etmişsinizdir. Yukarıdaki cümleler bana ait değil. 1895 yılında yayın hayatına başlayan ve 1908'e kadar devam eden "Hanımlara Mahsus Gazete" den alınma. Yazarı Kadıköylü Matmazel Talya.
Hanımlara Mahsus Gazete, adı gazete olsa da günümüz kadın dergilerinin ilk örneklerinden. Osmanlı toplumunda yayınlanmış ilk kadın dergisi. Başlarda haftada iki gün, daha sonraları haftada bir yayınlanıyor.
Derginin amacı, "kemal-i edep ve iffet dairesinde yazılmak şartı ile kadınlara mahsus her türlü ahval, faydalı makaleler ve günlük havadisler neşretmek".
İçinde daha çok kız çocukların tahsili, kadınların çocuk terbiyesi, ev idaresi, karı-koca ilişkileri, giyim-kuşam, moda, hikmetli sözler, kadınları ilgilendiren iç ve dış haberler, şiir, hikaye, telif ve tercüme roman tefrikaları ve mektuplar yer alıyor. Siyasi konular pek fazla yer almıyor.
Aldatmak caiz değildir
Matmazel Talya'nın makalesi de çocuk eğitimi ile ilgili. "Küçük çocukları hiçbir vakit aldatmak caiz değildir" başlığını taşıyor ve annelerin söylediği masum yalanların çocuklar üzerinde olumsuz etki yaratacağını ve onları yanlış yönde eğiteceğini söylüyor. Mesela diyor ki: "Çocuk hasta olduğu halde validesi 'Ay oğlum, şu ilaçtan iç, çok tatlı ve güzeldir. Bak ben de nasıl içiyorum' der. Çocuk da bu söze inanarak ilaçtan içer, lakin zehir gibi acılık hisseder. Bu hususta valide yalan söylemiş olur. Acaba o çocuk bir daha böyle söze itimad eder mi?
Çocuklardan biri gerek huysuzluk, gerek hastalık yahut diğer bir sebepten dolayı ağlayıp bağırır ve ayaklarını yere vurur iken validesi onu teskin etmek üzere 'sükut et, çünkü seni şimdi cadı karı alır' der. Çocuk ise bu sözden korkup sukut eder, lakin bu korkudan dolayı çok defa hastalanır, nihayet validesi kendisinin gürültü ve şamatasından kurtulmak için yalan söylemiş olduğunu anlar. İşte bu çocuğun kim kusur ve hata için yalan söylemesine vesile olur?"
Talya'nın önerisi
Matmazel Talya, sebebi ne olursa çocuklara yalan söylenmemesi gerektiğini belirterek annelere şu önerilerde bulunuyor:
"Ey hanımefendiler! Yalan söylemeyi itiyad (alışkanlık) eden çocuklarımızı mücazat (cezalandırmak) etmek hususunda hak ve salahiyetimiz aşikardır. Niçin biz onlara her gün alan söylemekten geri durmayız? Çocuklar nadan (bilgisiz) ve keskin tabiatlı olduklarından her şeyi fena yahut iyi olduğunu tefrik etmeksizin taklit ederler. Bir valide çocuğa vermeye muktedir olmadığı bir şeyi ona vaat ve icra edemeyeceği mücazat ile de onu tehdit etmemeli. Her çocuk konuşmaya başladığı vakitten beri doğru söylemeye alışmalı, mülahaza (düşünme) ve tefekkür etmeye başladığı anda da 'Validem beni hiçbir vakit aldatmadı, ben dahi doğru söyleyip kimseyi aldatmamalıyım' demelidir."
Ben de altına imzamı atarım Matmazel Talya'nın söylediklerine. Birbirimize bu kadar kolay yalan söylemememizin ve her fırsatta "yalan"dan nefret ettiğimizi belirtmemize rağmen yalan söylemekten vazgeçmememizin altında yatan neden büyüklerimizin bize her fırsata yalan söylediğinin teyidi yok mu?