Alzheimer, yakın geçmişten başlayarak zaman içinde kişinin tüm anılarını silen, ilerleyici bir hastalık. Ortada çeşitli teoriler olsa da, ilk kez 1907'de tanımlanan Alzheimer'ı hazırlayan nedenler hala tam olarak bulunabilmiş değil. Hastalığa karşı yapılabilecekler sınırlı olmakla birlikte, erken teşhis, ilaç tedavisi ve iyi bir bakım, hastanın yaşam kalitesini olumlu etkiliyor. Özel Zeybek Tıp Merkezi'nden Nöroloji Uzmanı Dr. Şenay Karadağ, Alzheimer hastalığı ve halk arasında daha çok bunama olarak bilinen demans hakkında bilgi verdi.
-Alheimer nedir?
Alzheimer hastalığı, demansa (bunama) en sık yol açan dejeneratif beyin hastalığıdır. 90 yaşlarına kadar görülme sıklığı katlanarak artar. 60 yaş üstü herkeste ağır demans görülmesi yüzde 5, 85 yaş üzerinde yüzde 20 ile 50 dolayında olduğu tahmin edilmektedir. Yaşam boyu Alzheimer hastalığı riski ise yüzde 12-17'dir. İleri yaşlı insan sayısının artmasıyla birlikte Alzheimer hastalığa artmaktadır. Ayrıca demans ve parkinsonizm sıklığı da ortalama yüzde 20-30 oranındadır.
-Sıklıkla hangi yaşlarda görülür?
Alzheimer olgularının büyük kısmı 60 yaşından sonra ortaya çıksa da erken yaşta da görülebilirler. 30-50 yaşları arasında görülebildiği belirtilmiştir.
Alzheimer hastalığı dışında demanslar;
Beyin damar tıkanıklıkları
Parkinson hastalığı gibi beynin diğer dejeneratif hastalıkları
AIDS gibi enfeksiyonlar
Beslenme ile ilgili olarak B12 ve Folik asit eksikliği sonucu metabolizma ile ilgili olarak karaciğer, tiroid, paratiroid hastalıklarında
Kafa travmasında
Beyin tümörlerinde; örneğin, meningiyomalarda görülür.
-Beslenme ve Alzheimer arasında nasıl bir ilişki var?
Anemiye yol açmayacak derecede hafif folik asit eksikliği, homosistein düzeyinin yükselmesine neden olur. Artmış homosistein arteriyel hastalık, genel olarak demans ve Alzheimer hastalığı riskini de yükseltir. Folik asit eksikliği diyetteki yetersizlikten, yetersiz emilimden veya genetik varyasyonlar nedeniyle bozulan metabolik kullanımdan kaynaklanmaktadır. Tanı konulmamış vitamin B12 eksikliği bulunan kişilere folik asit başlamanın nörolojik hasara yol açabilme riski vardır. Folik asit başlanması anemiyi düzeltirken nörolojik etkiler derinleşebilir ve tanı gecikebilir. Dolayısıyla folik asit desteğine vitamin B12 de eklenebilir. -Beyindeki damar hastalıkları ve demans (bunama) arasında nasıl bir ilişki var?
Alzheimer dışı demans nedenlerinden sık görülen bir diğeri de beyin damar hastalıklarıdır ve bunlar da tıpkı Alzheimer gibi yaş ilerledikçe artış gösterirler. Beyin damar tıkanıklığı sonucu oluşan demans, klinik olarak ani başlangıçlı, bilişsel yıkım, kademeli kötüleşme ve fokal nörolojik bulgularla tanımlanmıştır. Bu tip demans Alzheimer'den sonra en sık görülen demans tipidir. Tüm dünyada demans hastalarının yüzde 20'sini oluşturur. Bu grup hastalarda öncelikle inme önleyici tedaviler uygulanmalıdır. Bugün yapılan tüm çalışmalarda Alzheimer ve diğer demans türlerinde kullanılan ilaçların faydalı oldugu görülmüştür.
-Alzheimer hastasının tedavisine özel bakım merkezinde devam edilmesi gerektiren kriterler nelerdir?
Alzheimer ve diğer demans formlarında, saldırgan davranışlar özel bakım merkezine yatırılma zamanını belli eden sık görülen bir sorundur. Çünkü bakım verenler bu davranışla baş etmeye çalışmaktan yorgun düşerler. Başlıca davranışsal problemler, sözlü ve fiziki huzursuzluklar, ajitasyon ve öfke olabilir. Bu nedenle bazı ilaçlar kullanılabilir.
Sonuç olarak demans, oldukça yük getiren, boyutu geniş bir hastalıktır. Sadece hastayı değil, çevresini de son derece etkiler. Ülkemizde bu konuda ailelere yardım amacıyla kurulmuş dernekler mevcuttur. Bu derneklerin amacı, ailenin yükünün azaltılması, yönlendirilmesi ve bilinçlendirilmesidir.
Hasta yakınları da yıpranıyor
Demans'ın (bunama), tüm aile üzerinde çok büyük bir yük oluşturduğunu dile getiren Nöroloji Uzmanı Dr. Şenay Karadağ, "Zira bu hastaların yüzde 70'inin bakımları kendi evlerinde yapılmaktadır. Bu hastalara bakan kişilerde -çoğunlukla ülkemizde bunlar diğer aile bireyleridir- görülen depresyon ve anksiyete bozuklukları giderek artmakta ve olumsuz etkileri de günden güne kendini daha çok hissettirmekte, hatta bu nedenle mutlu aile ortamlarının bozulduğu gözlenmektedir" diyor.
10 Belirti
1. Günlük yaşamı etkileyecek düzeyde unutkanlık: özellikle de yakın bellekte olanların unutulması. Uzmanlar bu durumu turşu kavanozundan ilk önce kavanoza en son konan, en üstteki salatalıkların alınmasına benzetiyor. Yani kayıplar en son bilgilerde başlıyor.
2. Günlük işleri yerine getirmede güçlük çekme: Alışveriş, yemek pişirme veya basit bir aleti çalıştırma gibi.
3. Sözcükleri bulmakta zorlanma: En sık rastlanan bulgulardan. Zaman zaman yaşlılarda hafif formda karşımıza çıkabilir ama her cümlede "şey, şey, şey.." şeklinde karşılığını bulamadığınız kelimelerin yerine şeyleri çoğaltmaya başladıysanız dikkat.
4. Tarihleri ve bilinen yolları unutma: Kişi bugün ayın kaçı, günlerden ne gibi soruların yanıtlarını veremeyebilir. Evinin yolunu kaybedebilir.
5. Basit konularda karar verme güçlüğü: Örneğin giysi seçimi ya da mevsimlere uygun giyinmede zorlanma. Hesap yapma veya planlama gibi pratik düşünme becerilerinin azalması da, önemli bir bulgu olarak ortaya çıkar.
6. Eşyaları yanlış yere koyma: Örneğin buzdolabına ayakkabı çekeceği koyma. Bunlar her insanın hayatında 1 veya 2 kez olabilir. Ama bu davranışın yanına başka bulgular da ekleniyorsa ciddiye almak gerekir.
7. Ruh hali ve davranışlarda değişim: Kolayca ağlama veya sinirlenme gibi daha önce olmayan biçimde içe kapanma, iletişimin ve kişinin yakınlarıyla görüşme isteğinin azalması.
8. Sorumluluktan kaçma: Bu da en sık karşılaşılan Alzheimer bulgularından. Kişide daha önce yaptığı işleri artık yapmak istememe şeklinde bir yaklaşım olabilir. Bu, hem Alzheimer hem de depresyon belirtisi olabilir. Ayırt edilmesi gerekir.
9. Kişilik değişiklikleri: Yakınındakileri suçlama, eşyalarının çalındığını iddia etme, kişi onun hakkında konuşulduğunu, ona artık bakılmayacağını, ihmal edildiğini düşünebildiği gibi eşinin kendisini aldattığına kadar varsayımlarda bulunmaya kadar gidebilir.
10. Hesap veya planlama yapma gibi pratik düşünme becerilerinin azalması.