Önümüzdeki yılın merkezi yönetim bütçesi belirginleşmeye başladı. Tahmini rakam içeren tek kanun olan Bütçe Kanunu birkaç ay sonra Meclis'ten geçerek yasalaşacak. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek yaptığı basın toplantısında 2010 yılı bütçesinin toplam giderinin 286.9 milyar TL, toplam gelirlerinin ise 236.79 milyar TL olacağını öngördüklerini açıkladı. Gelir ve gider rakamlarına göre gelecek yıl bütçe açığı 50.1 milyar TL olacak.
Öncelikle 2010 yılı bütçesi hakkında genel tespitlere değinelim;
Diğer bütçelerde olduğu gibi aşina olduğumuz ve kulağa hoş gelen temel özelliklere yer veriliyor. Eğitime ve sağlığa daha fazla kaynak aktarılacak, sosyal destekler artırılacak, reel kesime ve çiftçiye destek verilecek ve Ar-Ge desteklenecek. Yine diğer bütçelerden hep duyduğumuz temenniler de var Maliye Bakanlığı'ndan. Kayıt dışılık azalacak, vergi kayıp ve kaçağı önlemeye yönelik denetimler artırılacak, etkin tahsilat sistemi oluşturulacak.
Temel hedef ise; 2010 yılı bütçesi ile küresel krizden çıkmak için gevşetilen maliye politikasının bozduğu kamu dengesinin düzeltilmesi.
AÇIK YÜKSELİYOR
Eylül ayı bütçe rakamları gerçekten mali dengelerin bozulduğunu net bir şekilde ortaya koyuyor. Geçen yıl Eylül ayında bütçe giderleri 23.2 milyar TL iken bu yılın aynı ayında açık yüzde 9.5 yükselerek 25.4 milyar TL'ye ulaşmış. 2009 yılı bütçe açığı 10.4 milyar TL olması tahmin edilirken bu rakamın 62.8 milyar dolara çıkması bekliyor Maliye Bakanlığı'nca. 52 milyar TL civarında tahmin edilemeyen farkın yüzde 86'sı yani 44 milyarı bütçe gelirlerinin azalmasından kaynaklanıyor. Tabi, krizin bağıra bağıra geldiği ve kendisini tamamen hissettirdiği 2008 yılında yüzde 4 büyüme üzerine bütçe geliri inşa ederseniz hata payı yüzde 400 olur. Kalan yüzde 14'lük pay ise giderlerdeki artıştan kaynaklanıyor.
Maliye Bakanlığı'nı bu sapmaların makul olabildiğini desteklemek amacıyla bütçe açıkları için diğer bazı ülkelerden örnekler veriyor. Polonya, Rusya, İzlanda, Ukrayna ve Portekiz'in bütçe açıklarının gayrisafi yurtiçi hasılaya oranının bizden kötü olduğuna dikkat çekiliyor. Oysa, daha uygun örnekler gösterilebilir. Bizde yüzde 5.6 olan bu oran Brezilya'da yüzde 3.2, Arjantin'de yüzde 1, Singapur'da yüzde 3.1, Hong Kong'da yüzde 1.9 ve Meksika'da yüzde 4 dolaylarında.
Mali dengelerdeki bozulmanın diğer bir kanıtı da "İç borç çevirme oranı." 2008 yılında yüzde 79-80 seviyesinde olan iç borç çevirme oranı son aylarda yüzde 120'leri aştı. Yani, itfası gelmiş borçların geri ödemesi için Hazine'nin daha fazla kaynak yaratması gerekiyor.
NOMİNAL ÇAPA
2009 yılı kamu dengelerindeki bozulmanın faturasını önümüzdeki yılın bütçesi ile ödeyeceğiz. Aslında, seçimlerden bu yana bozulan dengeler demek daha yerinde olur. Yüzde 6.5 faiz dışı bütçe fazlası çapası 2007 yılında tamamen terk edildi. Birikimli olarak yığılan kamu açıklarının faiz ödemeleri de artıyor. 2010 yılı bütçesinden 56 milyar TL faiz ödemesi yapılacak. Acıdır, 193 milyar olması planlanan vergi gelirlerinin yüzde 29'u faizlere gidecek.
Bankaların Merkez Bankası'ndan aldıkları likiditeyi kredi yerine kamu açıklarının finansmanında kullanmayı tercih etmeleri Hazine'nin şimdilik rahat ve düşük maliyetle borçlanmasını sağlıyor. Merkez faizleri aşağı çekip bankaları fonladıkça bankalar da aktiflerine Hazine kağıtları alıyorlar. Tabi, bu süreç hazine bono ve tahvillerinin faiz oranlarını aşağı çekiyor. Dolayısıyla, bono ve tahvil taşıyan bankalar önemli karlar yazıyorlar.
Sonuç olarak, 2010 bütçesi ile kamu dengeleri yeniden kurulacak. Umarız, 2001 krizinden hızlı çıkmamızda en önemli katkıyı yapan mali disiplin sağlanabilir.