Tarihimizi geri istiyoruz

SİNAN GENÇ

Türkiye, Osmanlı döneminde demiryolu yapımı için ülkemize gelen yol mühendisi görünümlü hırsızların çaldığı tarihi miraslarımızı geri alabilmek için büyük bir mücadele sergiliyor.
Kültür Bakanlığı'nın girişimleri ve etkin mücadeleleri sonrasında 2003 yılından bu yana yurt dışına kaçırılmış 4 bin 311 eser Türkiye'ye getirildi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 10 bin yıllık tarihe sahip Anadolu topraklarından çeşitli ülkelere kaçırılan tarihi eserleri geri getirmek için savaşıyor. Her biri paha biçilmez değerdeki çalınan eserlerimizle ilgili yıllardır hukuk savaşı veren devletin kurumları bazen inanılmaz savunmalarla karşılaşıyor.
KAÇIRAMADIĞINI SAKLADI
Bunlardan birisi de 1904 yılında Anadolu'ya demiryolu inşaatı için gelen Fransız mühendis Paul Gaudin. Gaudin Aydın'da görevliyken, adını Afrodit'ten alan, Afrodisias kentinde kazı yaptı ve bu süreçte bir sürü yapıt kaçırdı. Gaudin, o dönemde ülkemizde cirit atan hırsız mühendislerin en kötü şöhretlisiydi. Gaudin bu dönemde, bulduğu eserlerin küçük bir kısmını İstanbul Arkeoloji Müzesi'ne gönderirken, büyük kısmını, yurtdışına kaçırır. Ülkemiz o dönemde zorlu bir süreç geçirmektedir. Paul Gaudin gibi birçok mühendis kılıklı tarihi eser kaçakçısı, ülkemizden birçok eseri kaşla göz arasında yerlerinden eder. Gaudin ülkesine döndükten sonra da 1921'de ölür. Gaudin'in akrabaları 1922- 1931 yılları arasında yapıtları özel koleksiyonculara ve Avrupa müzelerine satar. 1926'da Gaudin'in Türkiye'den çıkaramadığı bazı yapıtları, İzmir Bornova'da bir akrabasının bahçesine gömdüğü ortaya çıkar. Kurtarılan yapıtlar daha sonra İzmir Arkeoloji Müzesi'ne kaldırılır. Türkiye durumu geç fark etmiştir, o dönemde tabiri caizse "Atı alan Üsküdar'ı" geçmiştir. Kaçırılan eserlerden biri de Almanya-Berlin Müzesi'nde sergilenen İhtiyar Balıkçı Heykeli'dir.
Bu heykelin baş bölgesi Afrodisias antik kentinde bulunur.
İHTİYAR BALIKÇI'NIN BULUNUŞ HİKAYESİ
1961 yılında New York Üniversitesi Arkeoloji Profesörü Dr. Kenan Erim, Afrodisyas'ta bilimsel kazıya başlar. Aradan onlarca yıl geçer ve 1989 yılında, Tiberius Portikosundaki bir havuzda mermer bir heykele ait 33 santim boyutunda ve 5 kilogram ağırlığında "baş" kısmı bulur.
Prof. Erim: yaptığı araştırmalarda, bu baş kısmının;Almanya-Berlin Müzesi'nde sergilenen "İhtiyar Balıkçı" isimli heykele ait olduğunu belirler.
Kenan Erim'in ömrü ihtiyar balıkçı ile ilgili mücadelesine yetmez. Ama onun verdiği ölçüler Berlin Müzesi'ndeki heykelle bire bir örtüşür. Berlin Müzesi de Türkiye'deki orijinal başın "İhtiyar Balıkçı Heykeli"ne ait olduğunu onaylar. Gerçek, yıllar sonra ortaya çıkmıştır. Berlin'deki "İhtiyar Balıkçı Heykeli"nin gövde ve ayak kısımları çalıntıdır ve Türkiye'ye aittir.
ANGELA MERKEL SÖZ VERDİ AMA...
Berlin Müzesi'nde, alçıdan yapılmış bir baş parçası ile sergilenen orijinal gövdenin, yani İhtiyar Balıkçı Heykeli'nin ülkemize iadesi için girişimlere başlanır. Başkan Tayyip Erdoğan heykelin ülkemize iade edilerek ait olduğu yerde, yani Afrodisias Müzesi'nde sergilenmesi gerektiğini belirtip Merkel'den söz alır. Ancak, tahmin ettiğiniz gibi, Almanlar bu heykelin iadesinde de büyük güçlükler çıkarmaktadır. Almanya, eserlerin zaman aşımına uğradığı için talep edilemeyeceğini savunup yaklaşık 2 bin yıllık 'İhtiyar Balıkçı Heykeli' iadesine yanaşmaz. Alman bürokratlar uluslararası hukuk gereği antik eserlerde hak doğrultusunda iade talebindeki zaman aşımının 75 yıl olduğuna dikkat çeker. İhtiyar Balıkçı Heykeli'nin 100 yılı aşkın bir süredir Berlin'de bulunduğu ve Almanya'da restore edildiği belirtilip Türkiye'nin talep ettiği İhtiyar Balıkçı Heykeli'nin 1904 yılında dönemin müze direktörü Theodor Wiegand tarafından yasal olarak satın alındığı da iddia edilir.
YASAL DEĞİL ÇALINTI ESER!
TÜRK hükümeti yıllarca başka ülkelerde sergilenen eserlerin kesinlikle Türkiye'nin rızasıyla verilmediğini savunarak, "Antik hazinelerin Osmanlı İmparatorluğu'ndan ihracatı 1884'ten beri yasalarca yasaklanmıştır. Aynı zamanda, kazılarda keşfedilen hazinelerin kaçakçıların elinden bir devlet tarafından parayla satın alınıp müzeye konmasının etik olmadığı ve bunun yasallık meseli olmadığı defalarca vurgulandı. Kısacası Türkiye Almanya'ya "Bir devlet hırsızdan mal alıp onu sergiler mi?" diyerek eserlerin bulunduğu topraklarda daha anlam taşıması gerektiğini savundu.
TÜRKİYE'DEN KAÇIRILAN ESERLER
ALMANYA:
- Konya Beyhakim Camii Mihrabı ve Pencere Kanadı
- Akşehir Hacı İbrahim Veli Sandukası
- Aphrodisias İhtiyar Balıkçı Heykeli Gövdesi
- İstanbul Piyale Paşa Camii Çini Alınlığı ABD:
- Kilia İdolü
- İstanbul Piyale Paşa Camii Çini Alınlığı
- Manisa Bronz Klinesi
- Boubon Heykelleri
- Kremne Heykelleri
- Zeugma Mozaikleri
- Kumluca Eserleri
- 6 adet adak ve mezar steli
- Kalenderis kökenli vazo
- Schimmel Koleksiyonu
BELÇİKA:
- Gladyatör Steli
- İskender Başı
- Tyche
DANİMARKA:
- Diyarbakır Sfenks Figürini
- Akşehir Seydi Mehmet Hayrani Türbesi'ne ait Sanduka
- Nuruosmaniye Kütüphanesi'ne ait Kuran-ı Kerim yaprakları FRANSA:
- Sultan II. Selim Türbesi Çini Panosu
- Sultan I. Mahmut Kütüphanesi Çinileri
- Sultan III. Murat Türbesi Çinileri
- II. Selim Türbesi Çinileri
- İstanbul Piyale Paşa Camii Çini Alınlığı
İNGİLTERE:
- Eros Başı
- Samsat Steli
- Isparta'dan çalınan Sütunlu Lahit Parçaları
İSRAİL:
- Urartu Şamdanı
İTALYA:
- Lidya Yazıtı
- Osmanlı Sancağı
RUSYA:
- Trabzon'dan götürülen El Yazmaları