5-15 yaş grubu çocukları hedef alan Akut Romatizmal Ateş, eklemlerden kalbe kadar vücutta bir dizi şikayete yol açıyor. Hastalık eklemlerde kalıcı hasar bırakmazken, kalp fonksiyonlarını bozabiliyor. Bu nedenle tıp çevrelerinde akut romatizmal ateş için, 'eklemleri yalar ama kalbi ısırır' deniyor
Çocuk Kalp Hastalıkları Uzmanı Dr. Şebnem Paytoncu, uygun tedavi edilmeyen boğaz enfeksiyonundan sonra ortaya çıkan Akut Romatizmal Ateş'in, 5-15 yaş arası çocuklarda kalpte ciddi sorunlara yol açabileceğine dikkat çekiyor. Özel Ege Sağlık Hastanesi hekimlerinden Dr. Şebnem Paytoncu, "Çocukta boğaz ağrısı, özellikle ateşle birlikte görülüyorsa mutlaka önemsenmeli. Hastalık uygun dozda ilaçla, uygun sürede tedavi edilmeli. Geçirilen boğaz enfeksiyonları sonrası eklemlerde ağrı, şişlik, kızarıklık görüldüğünde de mutlaka çocuk kalp hastalıkları uzmanına başvurulmalı. Çünkü önce eklemleri tutan hastalık, bir süre sonra kalbe de zarar vermeye başlıyor" diyor.
-Akut Romatizmal Ateş nedir?
Akut Romatizmal Ateş; "A grubu Beta hemolitik Streptokok" dediğimiz, halk arasında "Beta" olarak bilinen mikroorganizmanın, vücuda girdikten sonra başlattığı sistemik bir hastalıktır.
'Sistematik'tir çünkü; sadece eklemi, sadece boğazı veya sadece kalbi değil bütün sistemi etkiler.
Mikroorganizma vücuda üst solunum yollarından girer, boğazda birtakım enzimler üretmeye başlayıp bu bölgedeki dokuları harap eder. 3-5 gün içerisinde de kişide boğaz enfeksiyonu gelişir ve
* Boğaz ağrısı
* Halsizlik
* Ateş
gibi belirtiler ortaya çıkar.
Kişi hassas ise, uygun tedavi edilmemişse, boğaz enfeksiyonu geçirdikten ortalama 1-5 hafta sonra, sıklıkla da 3 hafta sonra, 'akut romatizmal ateş'in belirtileri ortaya çıkar.
-Hastalık, hangi yaş aralığındaki çocuklarda sık görülüyor?
Okul çağı ve ergenlik dönemi, hastalığın en sık görüldüğü yaşlar. 3 yaşın altında ve 20 yaşın üzerinde çok nadir bildirilmiş vakalar var ama esas olarak 5-15 yaş grubu risk altında diyebiliriz.
-Akut Romatizmal Ateş, hangi belirtilerle kendini belli ediyor?
Eklemlerde tutulum:
* Eklemlerde ağrı, şişlik, kızarıklık ve ateş. (Eklemde şişlik ve ateşin gözden kaçabiliyor, o nedenle tek başına ağrı da dikkate alınmalı)
* Şikayetler, aynı eklemde birkaç saat ile birkaç gün arası sürebiliyor.
* Eklem tutulumunun gezici özelliği var. Mesela bir gün çocuğun sol dizi ağrırken, ertesi gün ağrı, sağ ayak bileğine geçiyor. 5 saat sonra oradan kaybolup el bileğine geçiyor.
* Diğer hastalıklardan farklı olarak, eklemlerde simetrik tutulum olmaması dikkat çekiyor. Şikayetler aynı anda, iki diz ekleminde veya iki el bileğinde görülmüyor.
Hasta, "Önce sol dizim ağrımıştı, ertesi gün de sağ ayak bileğim ağrıdı" türü şikayetleri dile getiriyor.
* Hastalık, daima büyük eklemleri tutuyor: Dizler, ayak bilekleri, kalça eklemi, el bilekleri, dirsekler gibi...
Kalpte tutulum:
* Hastalık, kalbin tüm katmanlarını tutabiliyor. Kalp tutulumu basit bir kapak yetersizliğinden kalp yetmezliğine kadar uzanabiliyor.
* Kapaklarda yetersizlik gelişirse göğüs ağrısı, çarpıntı, halsizlik, nefes nefese kalma, terleme, iştahsızlık, öksürük görülüyor. Bu belirtiler çocuk hereketli oyunlar oynadıktan sonra değil, istirahat halinde iken, ortada hiçbir neden yokken ortaya çıkıyor.
* Kalp kası tutulursa, kalp yetmezliğine benzer bulgular ortaya çıkıyor. Vücutta şişmeler, halsizlik, yol yürürken dinlenme ihtiyacı görülüyor.
* Kalbi saran zarlar tutulursa, göğüs ağrısı ve kalp fonksiyonlarında bozulma, yani yine kalp yetmezliği gelişiyor.
Cilt ve santral sinir sistemi tutulumu:
* Cilt tutulumu olursa, ciltte döküntüler olabiliyor.
* Santral sinir sistemi tutulumu olursa çocuğun okul başarısı düşer. Yazısı ve konuşması bozulabilir. Tikler gelişebilir. Giysilerini kendi giyememeye başlar, örneğin düğmelerini ilikleyemez. Bu belirtilerle, akla psikiyatrik rahatsızlıklar da gelebilir. Bu nedenle ebeveynlerin çocuğu çok dikkatli izlemesi gerekir.
-Eklemler, kalp, sinir sistemi, cilt... Hastalık vücutta çok farklı etkiler yaratıyor. Bu durumda anne babalar, doğru teşhis için hangi uzmanlık alanından bir doktora başvurmalı?
Çocuklarla ilgili her hastalıkta, mutlaka önce çocuk doktoruna gidilmeli. Çünkü çocuk doktoru genel sistemik bir muayene yapacaktır. O yüzden çocuğun boğazı ağrıdığında da, ilk seçenek çocuk doktoru olmalı ve gerekirse başka bir uzman hekime yönlendirme çocuk doktorundan olmalı.
-Bu yakınmalarla başvuran hastalarda, hastalığın tanısı için hangi neler yapılıyor?
Muayenede, daha önce olmayan bir kalp üfürümü veya üfürümün şiddetindeki artış şüpheli bir durumdur. Kapak yetersizliğini tespit etmek için mutlaka EKO yapılmalı, sonuçlar tamamen normal olsa bile 10-20 gün sonra tekrarlanmalıdır. EKO, kalbin tüm fonksiyonlarının değerlendirilmesinde faydalıdır, 'sessiz kardit' denilen, üfürümü duyulmayan kalp iltihaplarının da tanınmasını sağlar. EKG ile bazı destek bulguların varlığı sorgulanır, varsa ritim problemleri ortaya çıkarılır. Ayrıca boğaz kültürü yapılır ve hastalığa yol açan Beta mikrobuna karşı vücutta geliyen antikor düzeyine bakılır.
-Tedavi nasıl yapılır?
Öncelikle hastalığa yol açan Beta mikrobunun, penisilin tedavisi ile dokulardan uzaklaştırılması gerekir. Bu nedenle hastaya 10 gün süre ile uygun dozda penisilin verilir.
Hastanın penisiline allerjisi varsa, bu tedavi için alternatif ilaçlar kullanılır. Daha sonra da hastalığın tekrarlayan ataklarını önlemek amacı ile bu kişiler üç haftada bir, 10 gün boyunca penisilin tedavilerine, uzun süre devam ederler.
Uzun süreli penisilin tedavisi
-Penisilin tedavilerine ne kadar süre ile devam edilir?
* Kalp tutulumu yok, sadece eklem iltihabı var ise EN AZ 5 YIL veya 20 YAŞINA DEK,
* Kalp tutulumu var ama romatizmal kalp hastalığı gelişmedi ise EN AZ 10 YIL VEYA 30 YAŞINA DEK,
* Kalp tutulumu var ve romatizmal kalp hastalığı gelişti ise ÖMÜR BOYU penisilin tedavisine devam edilmelidir.
-Akut romatizmal ateş, sadece eklemleri etkilediyse, kalpte herhangi bir problem yoksa tedavi nasıl yapılır?
Kalp tutulumu olmadığından emin olduktan sonra, 2 hafta kesin yatak istirahati (sadece tuvalet ihtiyacı için kalkılacak), 2 hafta da ev istirahati önerilir. Ayrıca bu süre boyunca hastaya asetil salisilik asit (aspirin), uygun dozda 2-4 hafta verilir ve zamanla dozu azaltılarak tedavi sonlandırılır.
-Kalp tutulumundaki tedavi nasıldır?
6-12 hafta yatak istirahati, asetil salisilik asit tedavisine ek olarak kortizon uygulanır. Orta-ağır kalp tutulumunda ise sadece kortizon kullanılır. Kalp yetmezliği tedavisi verilir.