TÜİK verilerine göre Türkiye ekonomisi geçen yılın son çeyreğinde yüzde 9,1, yıl genelinde ise yüzde 11 büyümüş. Salt sayısal değer olarak dikkate aldığımızda iki haneli bir büyümenin gerçekten önemli ve başarılı olduğu sonucuna ulaşabiliriz. Özellikle pandeminin yarattığı ekonomik doku değişimi yaşadığımız bir süreçte daha da anlamlı olduğunu söyleyebiliriz.
Buna karşın milli gelirdeki bu büyümenin kaynakları ve toplumsal tabakalara nasıl yansıdığı noktalarına yoğunlaştığımızda bazı ilginç detayların karşımıza çıktığını da görüyoruz. Her iki açıdan da son büyüme verilerini değerlendirmeye, verilerin verdiği mesajları okumaya çalışalım.
Öncesinde iktisat yazınından kısa bir hatırlatma. Büyüme hızının en az büyüme potansiyeline erişmesinden daha fazla sürdürülebilir olması ekonomiler için hayati önem taşır. Kısacası gereken istihdamın yaratılabilmesi, üretim faktörlerinin atıl kalmaması için potansiyel büyüme hızına ulaşmak kritik bir koşuldur. Ama ekonomi aktörlerinin özellikle firmaların rasyonel yatırım kararları verebilmeleri için büyümenin devamının gelmesi gerekir. Yani bir ileri iki geri büyümenin ekonomi üzerindeki olumlu yansıması oldukça sınırlı kalır.
İHRACATIN KATKISI
Son çeyrek büyümede dikkat çeken konuların başında ihracatın büyümeye yaptığı katkı geliyor. Hatırlayacağınız gibi ekonomiyi iki motorlu uçağa benzetiyorum.
Her iki motor yeterli güçte çalışırsa uçak sağlıklı uçabiliyor. Ekonomilerin motorları ise iç ve dış talepler. Yani net ihracat...
2021 yılının son çeyreğinde ihracat yüzde 20,7 büyürken aynı dönemde ithalat yüzde 2,6 civarında büyümüş. Sonuçta net ihracatın büyümeye etkisi yüzde 40'ları bulmuş.
İkinci motor yani iç talep daha hızlı çalışmış.
Özellikle de özel tüketim diğer bir deyişle hane halkı tüketimi yüzde 21,7 büyümüş.
Bu arada ikinci çeyrekte coşmuş olan kamu kesimi harcamaları son çeyrekte yüzde -1,9 olmuş. Malum Türkiye ekonomisi kayda değer büyüme hızı yakaladığı dönemlerde cari açık da paralel olarak yükseliyor. Ancak bu genel eğilim 2021 yılında bozulmuş görünüyor ki bu da olumlu bir gelişmedir.
Örneğin yine iki haneli büyüme hızının gerçekleştiği 2011 yılında cari açığın milli gelire oranı sıçrama yapmış ve yüzde 10 sınırına kadar gelmişti. Yüzde 5'in üzerindeki bir cari açık finansmanı açısından ekonomiyi zorlayan bir durumdur. Resimdeki bu değişimin temel nedeni pandemi döneminde bozulan tedarik zinciri, taşıma maliyetlerinin çok yükselmiş olması ve tedarik siparişlerinin hacminin küçültülmesi Türkiye için önemli bir fırsat olmuş, Avrupa küçülen sipariş taleplerini komşusu Türkiye'ye yönlendirmişti.
Bu da sonuçta ihracatı yukarı itmişti. Ancak Eylül'de para politikalarındaki rota değişikliği ve sonucunda kur artışları pahalı ithalat ucuz ihracat kompozisyonu ne yazık ki cari açığı son aylarda artırmıştı.
TALEPLER ÖNE ÇEKİLDİ
Yüksek büyümede özellikle son çeyrekteki hane haklı tüketimlerinin belirgin etkisinin nedeni TL'nin aşırı değer kaybı ve yükselen enflasyon idi. İç talebin öne çekilmesi doğal olarak özel tüketimleri artırdı bu da büyümeye olumlu yansıdı. Dikkat çeken diğer konu da yatırımların son çeyrekte negatif seviyelere inmiş olması.
Son bir veri paylaşayım. Yüksek büyüme dönemlerinde dünya ekonomisinden aldığımız pay yüzde 1,4'lara çıkıyor. Küçülme ya da düşük büyüme dönemlerinde ise yüzde 1,24'lere iniyor. Yani çok büyük bir değişiklik olmuyor. Sözün özü bardağın dolu tarafı da var boş tarafı da. Son verilerin verdiği en güçlü sinyal ise büyümenin sürdürülebilir olmadığıdır. Çünkü milli gelirdeki ve kişi başına düşen milli gelirdeki artış ücretlilere yansımamış. Dolayısıyla iç talepteki daralma nedeniyle seneye büyüme hızı belirgin bir şekilde momentum kaybedecek.