Uslu görünüp içinde fırtına kopan çocuklar

Bu köşede son buluşmamızda, "Yalan söylemeyen, ahlak ve erdem sahibi çocuk yetiştirmek mümkün mü?" sorusuna yanıt aradık hep birlikte. Psikiyatri Uzmanı Emine Filiz Uluhan'ın www.antalyapsikiyatri. com adlı sitedeki yazısından bir bölüm paylaştım sizlerle. Çocuğun psikolojik gelişimi ve ahlaki gelişiminde ebeveynlere büyük sorumluluk düştüğünü vurgulayan Uluhan yazısının devamında, "Çocuk yetiştirme ve çocuk eğitiminde anne babanın yapacağı hatalar minik yavrularımızı bir ömür boyu derinden etkileyecektir" ifadesini kullanıyor ve şunları belirtiyor:
Büyük baskı altında, eleştiri ve ceza korkusuyla yetiştirilen bir çocukta süperego, vicdan çok gelişecek, dıştan uyumlu, uslu ve söz dinler görünürken, içinde fırtınalar kopacaktır. Sürekli yanlış yapma korkusuyla kısıtlı ve ölçülü davranacak, tedirginlik içinde olacaktır. Başkalarını üzmekten, bir haksızlık yapmaktan büyük kaygı duyacak, hep kuruntulu ve kararsız davranacaktır. Herhangi bir olumsuzluk karşısında suçu önce kendisinde arayacaktır. Üstbenliğin (süperego) esneklikten yoksun olduğu bu durumlar ileride nevroz, depresyon gibi ruhsal bozukluklara zemin hazırlar.
YAKALANMA YETER!
Yanlış yetiştirilen birçok çocukta da üstbenlik yeterince gelişmemekte, "Yakalanmadığın sürece her kuralı çiğneyebilirsin" zihniyeti oluşmaktadır. Ahlak kuralları bilinse de bireysel çıkarlar her zaman ön plandadır, beklemeye gelemez, dürtüsel davranır.
Sağlıklı yetiştirilen bir çocukta ise üstbenlik ile benlik uyum içinde çalışacaktır.
Süperego hep yasaklayan, ayıplayan, suçlayan bir buyrukçu konumundan çıkıp, yol gösteren ve uyaran, babacan bir kılavuz olduğunda psikolojik yapı dengeli olur. Üstbenliği ile sürekli çatışma yaşayan bireyler boşluğa düşer, bocalama yaşarlar. Bu davranışlarına tutarsızlık olarak yansır.
Bu kişilerin özsaygıları düşüktür.
SEVGİ EN BÜYÜK ÖDÜL
Üstbenlik (süperego) gelişiminde anne babanın ödüllemesi olumlu sonuçlar doğurmakla birlikte, aşırı ödülleme ya da maddi ödüllemenin sık kullanılması (örneğin, uslu durursan sinemaya gideceğiz, ödevini erken bitirirsen hamburger yeriz gibi) ters teperek olumlu davranışı hep bir çıkar karşılığı yapma alışkanlığı kazandırabilir.
Anne babanın içtenlikle sarılışı, sıcak bir bakış ve okşayışı, övgü dolu sözleri, karşılıksız sevgileri çocuk için en büyük ödüldür.
BASKIYLA OLMAZ
Bazı ailelerde ise "Uslu durmazsan cehennemde cayır cayır yanarsın tarzında yaklaşımlarla çocuk sindirilip, doğru ve erdemli biri haline gelse bile üstbenlik sağlıklı çalışmamakta, gerçek sorumluluk duygusu kazanılmamaktadır.
Esnek ve gerçekçi olmayan birey, hoşgörü gösterememekte, bir yönlendirici olmadığında bocalayıp, boşluğa düşmektedir.
Öğüdün, dayak ve cezanın bol olduğu yerde sağlıklı bir ahlak gelişiminden bahsedilemez. Baskıyla aşılanan ahlak da sağlıklı değildir.
İKİ TOKAT ATARSAN...
Olumlu özellikler ve erdemler ilk yaşlarda anne baba ile kazanılmaya başlayacak, ilk temeller atılacak, daha sonra öğretmenler ve yakın çevrede beğenilen büyüklerle özdeşim yapılarak ilerleyecektir. Büyüklerin öğütleriyle davranışları arasında çelişki olmaması burada en kritik noktadır. Arkadaşını döven çocuğunuza kavga etmenin kötülüğünü anlatırken iki tokat atmanız buna bir örnek olarak verilebilir.
Çocuk buradaki çelişkiyi görecek, öğütleriniz hiçbir işe yaramayacak, o da eline geçen ilk fırsatta kendinden zayıf olana şiddet uygulayacaktır.