Gelir ve yaşam koşulları ile ilgili veriler sürpriz yapmadı tam beklediğimiz gibi geldi. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre en zengin kesimin geliri en yoksul kesimin gelirinin 8 katı büyüklüğüne ulaşmış. 2001 krizinden bu yana hane halkı gelirlerinde belirgin artış olduğu haberlerini duyuyoruz yoğun olarak. Ancak, bu haberleri okuyan kişiler bu farkı hissetmekte zorlanıyorlar. Benim pek artmadı acaba komşuların artmış olabilir mi merakıyla etrafına bakıyorlar. Göz göze gelince gerçekler ortaya çıkıyor; onlar da artışı fark edememişler. Bu ilginç sonucu açıklayabilmek için iki faktörü dikkate alınabiliriz. Birincisi artışın biraz sanal olması, ikincisi artışın dağılımında sorun yaşanması.
Faktörlere kısaca göz atalım... Kişi başına düşen gelir reel gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH) yükselmesine paralel olarak artıyor. Özellikle reel GSYH vurgusu yaptım, çünkü büyüme rakamları cari değil sabit fiyatlarla hesaplanan GSYH'den elde ediliyor. Nominal yani sabit fiyatlarla GSYH enflasyon arındırılmadığı için katbekat yüksek çıkıyor reel GSYH'ya nazaran. Yüksek çıktığı için doğal olarak siyasi prim amaçlı nominal GSYH'deki yıllar itibarıyla ortaya çıkan yüzdesel artış kullanılıyor. 2001 krizinden sonra nominal GSYH 3.5 kat artmış için reel GSYH'deki artış yüzde 50'ler civarında kalıyor. Aslında telaffuz edildiği gibi yüksek rakamlar düşmüyor kişi başına.
ADALETSİZ DAĞILIM
Diğer faktör ise az çok artırılan gelirin dağılımı. Hesap oldukça basit yöntemle yapılıyor: Reel GSYH rakamı nüfusa oranlanıyor. Sanki herkes payına düşeni alıyormuş gibi... Gelir dağılımı 5 gelir grubuna göre ölçülüyor. Yüzde 20'lik gruplar en zenginden, en fakire doğru yayılıyor. TÜİK'in verilerine göre en zenginlerin olduğu yüzde 20'lik grup toplam gelirin yüzde 46.6'sını götürmüşler. Neredeyse yarısı. Fizik kuralı gereği yüzde 80'e de gelirin diğer kalan yarısı düşmüş. Biraz adaletsizlik var galiba? Gelir dağılımındaki adaleti gösteren parametreyi "Gini Katsayısı" olarak tanımlıyoruz. Rakam sıfıra yaklaştıkça adil, 1'e yaklaştıkça adil olmayan dağılım tanısı koyuyoruz. TÜİK'e göre 2010 yılında gini katsayısı 0.402 olmuş. OECD sıralamalarına göre ne yazık ki yukarılardayız gelir dağılımı bozukluğunda
TÜİK'in yaptığı çalışmada aynı zamanda yoksulluk sınırı ve sürekli yoksulluk riski altında bulunanların oranları da yer alıyor. Ne yazık ki, toplumun yüzde 16.3'ü yoksulluk sınırı altında yaşamak zorunda. Yapılan ampirik çalışmalar Türkiye'de yaşayan 4 kişilik bir ailenin yoksulluk sınırı 3.100 TL. Açlık sınırı ise 992 TL düzeyinde olduğunu kanıtlıyor. Bu arada sürekli yoksulluk riski ile karşı karşıya olanların oranı ise yüzde 16'ya ulaşmış.
KOŞULLAR İYİLEŞMİŞ
Çalışmanın son bölümü "yaşam koşullarını" test eden soruların yanıtlarından oluşuyor. İyimser yanıtlar ile yaşam koşulları göstergelerinde iyileşme olduğu kanısına varmış TÜİK. Kendine ait konutta oturanların oranı yüzde 60.6 imiş. Bunların yüzde kaçının mortgage kredisi ile alındığını bilmiyoruz. Bildiğimiz, borç bitene kadar evin banka mülkiyetinde olduğunu ve oturanın da kendi evi olduğunu sanması. Yüzde 40.6'sı konutunda sızdıran çatı, çürümüş pencere gibi sorunları olduğunu beyan etmiş. Yüzde 46.6'sı da izolasyon olmadığı için ısınamıyormuş evinde. Yanıt verenlerin yüzde 85.9'u evden uzakta 1 haftalık tatil yapacak ekonomik güce sahip olmadığını açıklamış. Bu yanıtlar sonrası nasıl bir iyileşme olduğunu ben anlayamadım açıkçası. Sözün özü, genel kural Türkiye için de değişmiyor. Yüzde 20 malı götürüyor, onlardan kalanları da diğer yüzde 80 paylaşıyor. Yani kimine kavun kimine kelek düşüyor.