Adı Zeynep Hanım.
1906-1912 yılları arasında Fransa, İngiltere ve İsviçre'de çoğunlukla tek başına seyahat etmiş, farklı kültür ve insan manzaralarına dair izlenimlerini gazeteci arkadaşı İngiliz Grace Ellison'a edebi bir dille, uzun ve ayrıntılı mektuplarla aktarmış.
Örneğin:
"... Grace, sana Fransa'dan ilk izlenimlerimi yazmamı istedin ama ben bundan çok özgürlük izlenimlerimi yazacağım. Sana kafesi ya da demir parmaklıkları olmayan, ardına kadar açık bir pencere önünde ilk kez durduğum zaman duyduğum o sonsuz mutluluğu anlatmaya çalışacağım.
Kardeşimle yaşamımızda ilk kez özgürce dışarıya bakmıştık, ne peçe, ne demir parmaklık. Yalnızca o açık pencerenin önünde durmanın sevinci bile ödediğimiz fiyata değmişti." "... Kader neden bazı insanları böyle dayanılmaz koşullarda bırakıyor da bazılarını bırakmıyor? Neden burada yaşamdan zevk alan kadınlar olarak değil de Türk olarak doğduk?"
SİYAH SAÇLI GEZGİN
Ben Zeynep Hanım'la romancı, hikayeci ve gezi yazarı Buket Uzuner'in PulBiber Dergisi için yazdığı "Bir Siyah Saçlı Osmanlı Kadını Zeynep Hanım'ı Takdimimdir!" başlıklı yazısını okuyunca tanıştım.
Buket de mektupların gittiği Grace Ellison'un yazdığı ve Nuray Fincancıoğlu'nun çevirisini yaptığı Büke Yayınları'ndan çıkan "Özgürlük Peşinde Bir Osmanlı Kadını Zeynep Hanım" kitabını okuyunca keşfetmiş Zeynep Hanım'ı. İlk gençliğinde sırt çantasıyla tek başına uzun tren yolculuklarına çıkan ve anılarını "Bir Siyah Saçlı Kadının Gezi Notları" adlı kitabıyla paylaşan bir yazar olarak, bu keşifte adeta yıllardır izini sürdükten sonra nihayet kavuştuğu 'kayıp gezgin büyükannesini' bulmuş gibi sevinmiş.
Zeynep Hanım, Avrupa seyahatine merak ve keşif duygusundan çok Abdülhamid'in zulmünden kaçıp, hayatını kurtarmak için çıkmış. İstanbul'dan bir gece treniyle gizlice yol almış.
Kız kardeşi Melek'le başladıkları bu son derece tehlikeli yolculuğa, onun evlenmesi sonucu tek başına devam etmiş.
İyi eğitimli, birden fazla yabancı dil bilen, hümanist dünya görüşüne sahip, entelektüel meraka sahip bir kadın. Gezdiği yabancı ülkelerde başta kendisini sürgüne yollatan 'insanın kadın hakları' konusunda gözlem ve karşılaştırmalar yapmakla kalmamış, edindiği dostlar sayesinde dönemin en önemli sanatçıları ve aktivistleriyle de tanışmış. En önemlisi de bunları kaydedip, yazması.
İşte bu özellikleri bakımından Zeynep Hanım'ın "İlk solo gezgin Türk Kadını" unvanını hak ettiğini söylüyor şu günlerde Granada'da bulunan ve oradan Barcelona'ya geçecek olan Buket Uzuner.
MERAK VE CESARET
Zeynep Hanım'a dönersek her gezgin gibi yaşadığı yabancı kültürlerin inançları ve gelenekleriyle de ilgili bir kadın. İnançlı bir Müslüman olması onun Avrupa'daki önemli kilise ve anıtları gezip, anlamaya ve farklı olanı öğrenmeye çalışmasını engellemiyor.
Üstelik kültürel komplekse takılmadan karşılaştırma ve cesur yorumlarda bulunuyor.
Örneğin heykeltıraş Rodin'in stüdyosunda akıcı Fransızcasıyla onunla fikir tartışmasına giriyor.
Rodin'e İslamiyet'in sanat düşmanı olmadığını, heykelin Tanrı'nın yarattığı insanı kopya etmesiyle ilgili sakıncalarını açıklamak için Hz. Muhammed ve damadı Osman'la ilgili hikayeler anlatıyor. İnançlarına sıkı sıkı bağlı olması Zeynep Hanım'ı farklı kültürlere düşman kılmıyor, aksine çok kültürlü İstanbullu bir kadın olmasının da etkisiyle onu "ötekiler"i anlamaya ve bu sırada kendisini daha iyi tanımaya yönlendiriyor.
Buket Uzuner'e göre zaten seyahatin bize kazandırdığı en büyük ödül, kendimizi yollarda, en savunmasız ve ruhumuz çıplakken tanıma şansı vermesi.
Seyahat etmenin mutlaka iş, eğitim, sağlık veya turizm nedeniyle yapıldığına ve sadece zenginlerle erkeklere özgü bir eylem olduğunu kabullenmiş bir kültürümüz olduğuna da değinen Buket Uzuner "Meraktan, keşif amaçlı ve az parayla da seyahat edilebilir. Üstelik kadınlar da tek başlarına yani 'solo' seyahat edebilirler.
Bunun için gerekli malzemeler(!) sadece merak ve cesarettir." diyor.
İyi yolculuklar...