Savaş ganimetiydi kahraman oldu

1917 yılının sonbaharında, Kafkas Cephesi'nde girdiği bir hava muharebesinde, bir Rus savaş uçağını düşürerek, uçak düşüren ilk Türk tayyareci ve ilk Türk uçağını yapan isim olarak bilinen Vecihi Hürkuş'un isteği üzerine İsmet adı verilen uçağın orijinal ebatlarındaki maketi, Kurtuluş Savaşı'nı ve zor şartlarını hatırlatıyor. Kaynaklara göre, 1921 Temmuz ayında bir Yunan uçağı Kuşadası yakınlarına zorunlu iniş yaptı. Köylüler tarafından el konulan uçak daha sonra Söke'ye getirildi. Uçak, Söke'de Türk Jandarması ile İtalyan işgal güçleri arasında gerginliğe sebep oldu. Türk Jandarması tarafından el konulan uçağın, 57. Fırka Komutanı Miralay Şevik Aker, Muğla Belediye Başkanı Ragıp Zorbas ve Muğla Milletvekilleri'nin talebiyle Muğla'ya taşınması kararlaştırıldı. Uçak, Vecihi Hürkuş ve Hamdi Koşman'ın 12 gün süren zorlu yolculuğun ardından Muğla'ya getirildi. Tekerlekleri, kanat ve motoru hasar gören uçak, marangoz Mehmet Köseoğlu, tüfekçi Emir Bekiroğlu, Sadık Aral ile demirci Salih Madanoğlu ve makinist Eşref Usta'nın çabaları ile uçuşa hazır hale getirildi. İtalyanlardan sağlanan motor yağı ve uçak benzini ile uçurulan uçak, pilot Vecihi Hürkuş ile 19 Ağustos'ta deneme uçuşu yaptı, 21 Ağustos'ta Akşehir, 23 Ağustos'ta Batı Cephesi Komutanlığı'nın talimatı ile Ankara'ya götürüldü. Ankara'da uçağın kuyruğu ve gövdesinin iki yanına Türk tayyaresi olduğunu gösteren işaretler yerleştirildi. Vecihi Hürkuş'un teklifiyle uçağa batı cephesi komutanı İsmet İnönü'nün adı verildi. Uçak 24 Ağustos sabahı Ankara'dan havalanarak Sakarya Savaşı'na katıldı. Hiçbir yedek parçası bulunmayan ve Sakarya Savaşı'na katılan 2 uçaktan biri olan İsmet tayyaresi savaş boyunca 20'si Vecihi Hürkuş tarafından olmak üzere 28 uçuş yaptı.

Vecihi Hürkuş
UÇAK DÜŞÜREN İLK TÜRK
İsmet Tayyaresi'nin tamir edilerek savaşta önemli rol almasını sağlayan Vecihi Hürkuş, Türk havacılık tarihinin en önemli kişilerinden biri olarak biliniyor. Pilot ve aynı zamanda mühendis olan Vecihi Hürkuş, "1896 yılının Ocak ayında doğdu. 1912'de gönüllü olarak Balkan Savaşı'na katıldı. Tayyareci olmak isteyen Hürkuş, yaşının küçük olmasından dolayı makinist mektebine alındı, burayı bitirerek, tayyare Makinist Mektebi'nden Küçük Zabit olarak mezun oldu. 15 Kasım 1916'da tayyarecilik tahsilini başarıyla tamamlayan ve pilot diploması alan Hürkuş, 1917'nin sonbaharında, Ruslar'a karşı savaşmak üzere Kafkas Cephesi'nde, 7. Tayyare Bölüğü'ne atandı. Kafkas Cephesi'nde girdiği bir hava muharebesinde, bir Rus savaş uçağını düşürerek, uçak düşüren ilk Türk tayyareci oldu.

Vecihi Hürkuş
TESLİM OLACAĞINA UÇAĞI YAKTI
Aynı yılın Ekim ayında, bir hava savaşında yaralanıp düşürülen Hürkuş, esir olacağını anlayınca, düşmana teslim etmemek için uçağını yaktı. Esir olarak Hazar Denizi'ndeki Nargin Adası'nda tutulan Hürkuş, Azeri Türkleri'nin yardımıyla adadan yüzerek kaçtı, 1918 yılının yaz aylarında Türkiye'ye ulaştı ve Yeşilköy'de bulunan 9. Harp tayyare Bölüğü'nde görev aldı. Kurtuluş Savaşı'nın ilk ve son uçuşunu yapan pilot olarak da havacılık tarihine geçen Hürkuş, yine bu yıllarda, Edirne'ye yanlışlıkla inen bir yolcu uçağını almakla görevlendirildi, bu hizmeti karşılığında o uçağa "VECİ- Hİ" adı verildi. Kendi ürettiği ilk uçağında, 1923 yılında Yunanlılar'dan savaş ganimeti olarak elde edilen motoru ve bazı parçaları kullandı. Bu uçak, imal edilen ilk Türk uçağı olarak tarihe geçti. 28 Ocak 1925 tarihinde, "VECİHİ K-VI" adını verdiği uçağını uçurdu.

HÜRKUŞ HAVAYOLLARI
1932 yılında, "Vecihi Sivil Tayyare Mektebi" isimli ilk Türk Sivil Havacılık Okulu'nu açan Hürkuş, 1954 yılında ilk Türk sivil havayolu şirketi olan Hürkuş Havayolları'nı kurdu. Türk Hava Yolları'nın seferden kaldırdığı uçaklardan sekizini Ziraat Bankası'ndan kredi kullanılarak satın aldı. Ancak kazalar, kaçırılmalar, sabotajlar gibi aksiliklerden dolayı Hürkuş Hava Yolları'nın uçakları uçuştan men edildi. Bu kötü gelişmeye rağmen, elinde kalan son uçağını (TC-ERK), Maden Tetkik Arama Enstitüsü adına kullanarak, Güney Doğu Anadolu'da toryum, uranyum ve fosfat arama faaliyetlerinde görev aldı. Hayatının sonlarına doğru çok sıkıntı çeken Hürkuş 16 Temmuz 1969', Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesi'nde, hayata gözlerini yumdu ve Ankara Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi. İsmet tayyaresi ise savaştan sonra İzmir'de eğitim için kullanıldı, halen Gaziemir'deki Hava Teknik Okullar Komutanlığı'nda sergileniyor.

ADEM ÜLKER