Ay Tanrıçası Selene’nin şehri: Herakleia

Muğla'nın Milas ilçesi, Kapıkırı mahallesi sınırlarında yer alan Herakleia Antik Kenti, Latmos Dağı'nın güneybatı eteklerinde, Bafa Gölü'nün kuzeydoğu kıyısında yer alan Geç Klasik-Erken Hellenistik Dönem'de kurulmuş bir Karia kenti. Herakleia'nın kurulduğu yerde, antik dönemde kutsal kabul edilen, olağanüstü jeolojik oluşumlarıyla adeta bir "kaya deryası" olarak nitelendirebileceğimiz, dünya üzerindeki sayılı yerlerden biri olan Latmos (Beşparmak) Dağı ile bir zamanlar körfez olan ve Menderes Nehri'nin taşıdığı alüvyonlarla göle dönüşen Bafa Gölü gibi iki doğa harikası yer alıyor. Adını ünlü mitoloji kahramanı Herakles'ten alan antik kent, bugün Kapıkırı Köyü ile tamamen iç içe geçmiş vaziyette. Herakleia, Hippodamik plan denilen, birbirini dik kesen cadde ve sokaklardan oluşan kent planına sahip. Agora kentin merkezini oluşturuyor. Diğer kamu yapıları da agoranın etrafında toplanmış. Çok engebeli ve kayalık bir arazi üzerine kurulan antik kentin etrafı 65 kule ile takviye edilen 6.5 kilometre uzunluğunda sur ile çevrilmiş. Bir İyonya şehri olarak başlayan Herakleia, bir dönem Karya'ya bağlanmış, ardından Büyük İskender'in Anadolu'ya girişi ile Hellenistik dönemini yaşayıp, sonra da Bizans ve Osmanlı toprağı olmuş. Latmos Dağı'nda yaşayan yakışıklı çoban Endymion ile güzeller güzeli Ay Tanrıçası Selene'nin dillere destan aşklarıyla bütünleşen Herakleia'da tüm dönemlerin etkilerinden izler görmek mümkün.

GÖL KALESİ
1971 yılındaki Malazgirt Savaşı'nda Doğu Roma ordusunu yenen Türk boyları, tüm Anadolu'ya yayılmış, hatta bir kaç yıl içinde Anadolu'nun batı kıyılarına kadar ulaşmış. Bafa Gölü çevresinde tespit edilen pek çok savunma yapısının, bu olayla bağlantılı olarak inşa edildiği düşünülüyor. Bu dönemde Herakleia'daki Hellenistik savunma sisteminin bazı kısımlarında onarım ve yeniden düzenleme çalışmaları yapılmış. Bunlardan biri olan Göl Kalesi, Bafa Gölü'nün doğusunda, Herakleia'nın güneyindeki burun üzerinde yer alıyor. 12. yüzyıl sonu, 13. yüzyıl başlarında inşa edildiği düşünülüyor. Kentten erişimin sağlandığı kuzey duvarın doğusunda büyük dörtgen bir kule, bu kulenin yanında, ön kısmı rampa ile düzenlenmiş bir giriş var. Bugün büyük oranda yıkılmış olan bu kule, Dilettanti Cemiyeti'nin gravüründe görüldüğü üzere 18. yüzyılın sonlarında hala ayakta. 2021 yılında kalenin kuzeybatı köşesinde yapılan kazı çalışmalarında ise bir şapel açığa çıkarılmış.

"SONSUZ UYKUYU DİLETEN AŞK" ENDYMİON KUTSAL ALANI
Antik kentlerin bir kısmı hikayeleriyle hatırlanır. Bu coğrafya da çok güzel bir aşk hikayesine ev sahipliği yapıyor. Efsaneye göre, Endymion, Latmos Dağında yaşayan genç ve yakışıklı bir çobanmış. Bu ıssız dağlarda Endymion'u Ay Tanrıçası Selene dışında kimsecikler görmezmiş. Her akşam Selene'nin Bafa Gölü'nün ışıltılı sularından gökyüzüne doğru yükselerek Latmos Dağı'nı ışıklarıyla sarmasını izleyen çoban Endymion, bu güzelliğe aşık olmuş. Selene de kimi zaman kavalına can verişini dinleyerek, kimi zaman da ıssız dağın yamaçlarındaki mağarasında sere serpe yatışını izleyerek, bu yakışıklı gence gönlünü kaptırmış. Selene, Endymion geceleri uykuya daldığında sessizce sevgilisinin yanına gelir, onu severmiş. Tanrıların tanrısı Zeus, Selene ile Endymion'un her gece yenilenen sonsuz sevgilerinden etkilenmiş, Latmos Dağı'nın yakışıklı çobanına bir armağan vermek istemiş ve dile benden ne dilersen demiş. Emdymion da, sevgilisi Selene ile sonsuza dek birlikte olabilmek için sonsuz bir uykuya dalmayı dilemiş. İşte o gün bugündür Ay Tanrıçası Selene, Latmos Dağı'na aşkla dokunur, ışıltısıyla Bafa Gölü'nü gümüş bir tepsi gibi parlatır. Selene ve Endymion'un aşkı Hellenistik dönemden günümüze kadar mozaik, heykel, resim gibi pek çok farklı sanat dalında yer bulmuştur.

ATHENA LATMİA TAPINAĞI
Limanın arkasında uzanan kayalık arazi üzerinde yer alan Athena Tapınağı, kentin en iyi korunmuş yapılarından biri. İki sütunlu Hellenistik Çağ yapısıdır. Heraklia'nın koruyucu tanrıçası Athena'ya adanan kutsal alanın, kentin kurulduğu dönemde yani MÖ 3. yüzyılda inşa edildiği düşünülüyor. İki terastan oluşan kutsal alanın doğu tarafında agoradan giriş sağlayan anıtsal giriş yer alıyor. Agora'nın batısındaki Athena Latmia Tapınağı, hem denizden hem de karadan bugün bile tüm ihtişamıyla takip edilebilen konuma sahip. Athena Tapınağı aynı zamanda "kent arşivi" niteliğinde. Tapınağın kuzey ve güney duvarlarının başlangıcını oluşturan mermer bloklar üzerinde Herakleia meclisine ve halkına yazılan mektuplar bulunuyor.

AGORA
Kentte en geniş düz alanın bulunduğu yerde kurulan agora, meclis binası ile birlikte kompleks olarak inşa edilmiş. Herakleia Agorası, yaklaşık 120 metre uzunluğunda, 60 metre genişliğinde, dikdörtgen planlıdır. Kuzey tarafı doğal kayalık alana uyum sağlaması açısından L şeklinde düzenlenmiş. Athena Tapınağı'nın doğusunda yer alan agora iki katlı olup, günü müzde birinci katı ayakta kalmış. Agoranın güney doğu köşesinde depo/dükkan sıraları bulunuyor. Günümüzde agoranın en sağlam durumda korunan bölümünü oluşturan bu depo/dükkanların alt katları agoranın dışındaki caddeye, üst katları ise agora meydanına açılıyor.

NEKROPOLİS
Hem eski kent Latmos hem de Herakleia'nın çevresindeki geniş alanlar nekropolis (mezarlık) olarak kullanılmış. Kentin güneyinde, Bafa Gölü'nün doğu koyundaki burun üzerinde yer alan üç yüzden fazla mezar, Herakleia nekropolisleri arasında önemli bir yere sahip. Mezarlar bölgenin topoğrafik yapısına bağlı olarak gösterişsiz kaya lahitlerinden oluşuyor. Tüm nekropoliste yaklaşık 2 bin 400 kadar mezar olduğu düşünülüyor. Bunlar, tek, çift, aile ve grup mezarlar olarak sınıflandırılmış.
NASIL GİDİLİR?
İzmir'de 170 kilometre uzaklıkta olan Herakleia Antik Kenti'ne, Milas ve Söke karayolu üzerinden giderek kolay bir şekilde ulaşabilirsiniz. Çamiçi Beldesi'ndeki ayrımdan sağa dönüş yaptıktan sonra 10 kilometre yol giderek Kapkırı Köyü'ne ulaşacaksınız. Muğla il merkezine yaklaşık 110, Milas'a 40 kilometre uzaklıktaki kente, Söke ve Milas'ta bulunan terminallerden kalkan minibüslerle de rahatlıkla ulaşım sağlayabilirsiniz.