Hayatımızın pek çok alanında farkında olmadan zihinsel tuzaklara düşüyoruz. Bu tuzaklardan biri de psikolojide "çapalama etkisi" (anchoring bias) olarak biliniyor. Özellikle ilişkilerde, alışverişte ve karar verme süreçlerinde büyük rol oynayan bu bilişsel önyargı, insanların ilk duyduğu bilgiye fazlasıyla bağlı kalmasına neden oluyor. Çapalama etkisi, bir karar verirken ya da bir değerlendirme yaparken, elimizdeki ilk bilginin (yani "çapa"nın) diğer tüm bilgileri gölgelemesi anlamına geliyor. Bu etki, genellikle fark edilmeden ortaya çıkıyor ve kişinin sonraki değerlendirmelerini önemli ölçüde etkiliyor. Uzmanlara göre çapalama etkisi, özellikle kişilerarası ilişkilerde oldukça sık rastlanan bir durum.
KARAR VERİRKEN...
Aileden iş arkadaşlarına, arkadaşlıklardan romantik ilişkilere kadar her alanda bu etki ilişkileri şekillendirebiliyor. "Birini ilk tanıdığınızda 'soğuk' ya da 'çekingen' bulursanız, sonradan gösterdiği sıcaklık size samimiyetsiz ya da geçici gelebilir," diyor uzmanlar. "Bu da sağlıklı iletişimin önünü kesiyor ve kişiyi kalıplaşmış yargılarla sınırlıyor." Benzer şekilde, bir partnerin ilişkinin başındaki romantik davranışları, daha sonra yaşanan olumsuzluklara rağmen zihnimizde yerini koruyabiliyor. Bu da toksik ilişkilerden kopamama ya da problemleri görmezden gelme davranışına yol açabiliyor. Çapalama etkisi yalnızca ilişkileri değil, gündelik kararlarımızı da etkiliyor. Alışveriş yaparken fiyatların üzerine konan "eski fiyat" etiketleri, pazarlık sırasında ilk teklif edilen rakam, ya da bir ürün hakkındaki ilk yorumlar, değerlendirmelerimiz üzerinde tahmin ettiğimizden çok daha fazla etkiye sahip. "İnsan beyni belirsizlikle başa çıkmak için ilk bilgiye tutunur. Bu bir tür güvenlik alanıdır ama çoğu zaman yanıltıcıdır," diyor davranış bilimciler. "Bu nedenle özellikle önemli kararlar alırken farkındalıkla hareket etmek gerekir." Çapalama etkisini fark etmek, hem daha sağlıklı ilişkiler kurmamızı sağlar hem de daha bilinçli kararlar almamıza yardımcı olur. Unutmayın, ilk izlenimler önemli olabilir ama zamanla değişebilecek bir gerçeklik için tek başına yeterli değildir.
