Bir Yörük geleneği ‘deve güreşleri’

Her yıl kış aylarında Balıkesir'den İzmir'e, Denizli'den, Çanakkale'ye, Aydın'dan, Antalya'ya uzanan geniş coğrafya, deve güreşi festivalleriyle şenleniyor. Kasım ayı ortalarında başlayıp Mart ayının son haftasına kadar devam eden bu renkli etkinlik, izleyenlere benzersiz bir kültür deneyimi yaşatıyor. Doğaları gereği kızgınlık döneminde dişileri için ölümüne kavga eden erkek develer, deve güreşi festivallerinde kontrollü olarak güreştiriliyor. Göçebe Yörüklerin İpek Yolu kervanlarından alıp zenginleştirdiği bu güreşler, günümüzde de varlığını sürdürüyor. Anadolu'daki deve güreşlerinin ilk kez 19. yüzyılda Aydın'ın İncirliova ilçesine bağlı Hıdırbeyli köyünde gerçekleştirildiği söyleniyor. Ege'de İzmir, Selçuk, İncirliova, Aydın, Muğla ve Denizli; Kuzey Ege'de Balıkesir ve Çanakkale; Akdeniz'de ise Antalya, Burdur ve Isparta birer deve güreşi merkezi olarak tanınıyor.
TÜLÜ, SAVRAN, CAZGIR...
Güreşler, "tülü" adı verilen özel seçilmiş erkek develer arasında gerçekleştiriliyor. Tülüler, "yoz" denilen tek hörgüçlü dişi develer ile "buhur" adı verilen çift hörgüçlü erkek develerin çiftleşmesinden meydana geliyor. Ancak bir devenin tülü olması güreşebilmesi için yeterli neden oluşturmuyor. Bunun için devenin dişinden yaşına kadar birçok kritere sahip olması gerekiyor. Güreşçi tülülerin güreşçi develerin kanından olmasına özen gösteriliyor. Özenle seçilen develer, "savran" adı verilen eğitimli bakıcılar tarafından güreşe hazırlanıyor. Güreşler ise "cazgır" adı verilen kişiler tarafından anons ediliyor. Bir devenin güreşten galip ayrılabilmesi için rakibini kaçırtması, çaresizce bağırtması ya da yere yıkması gerekiyor.
AĞZI BAĞLANIYOR
Güreşecek develerin, gösterişli semerleri (havutları), başları güreş gününden bir gün önce süsleniyor. Başlarına ve semerlerine rengârenk kilimler, nakışlı örtüler örtülüyor. Cazgır güreş alanına giren develeri ve sahiplerini seyircilere tanıtıyor. Deve güreşe gitmeden önce, ağzı bağlanıyor. Böylece develerin birbirlerini öldürmeleri veya ciddi şekilde yaralamaları önlenmiş oluyor.
1 MİLYON LİRAYA DEVE
Sarayköy'deki çiftliğinde 13 yetişkin güreş devesi, bir o kadar da yavru devesi olan deve güreşçisi Umut Bıçak, bu işin sevenleri için bağımlılık derecesinde bir hobi olduğunu dile getirdi. Türkiye genelinde 1500-2000 civarında güreş devesi olduğunu kaydeden Bıçak, develere güreş stiline göre değer biçildiğini belirterek, baş üstü güreşen develerin 1 milyon liraya kadar alıcı bulduğunu ifade etti.

HASAN DURNA