Bir yudum salep yaban orkidenin sonu

Yaz aylarında dondurma yapımında kullanılan, kış aylarında ise sütlü karışımı ile içimizi ısıtan salebin elde edildiği yabani orkidenin nesli doğadan bilinçsizce toplandığı için günümüzde hızla tükenme noktasına geldi. Ülkemizde, 187 doğal orkide türü yetişiyor. Ancak, hepsi de büyük tehlike altında.
ORKİDE TALANI
Ülkemiz, yılda yaklaşık 45 bin tonla dünyadaki en büyük salep üreticisi konumunda. Sırf bu yüzden, her yıl yaklaşık 120 milyon orkide yumrusu doğadan bilinçsizce toplanıyor. Buna rağmen, Ege ve Akdeniz Bölgesi'nde yetişen 30'u aşkın orkide türü insanoğlunun acımasızlığına karşı inatla neslini devam ettirmeye çalışıyor. Orkidelerin hızlı yok oluşunun ardında yatan gerçek ise sürekli artan nüfusla birlikte gelen yapılaşma, tarım alanlarının genişlemesi, otlatma ve doğal alanların tahribinin yanı sıra özellikle yumrularının salep üretimi için 'vahşi faydalanma' şeklinde toplanması gösteriliyor.

SON SIĞINMA ALANI
Orkide yumruları dağlardan Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında toplanıyor. Salep üretimi için orkideler iki yumrusuyla beraber topraktan sökülüyor. Diğerine göre daha açık renkli olan ve genellikle gelecek neslin oluşacağı yeni yumru insanoğlunun aç gözlülüğü sayesinde ne yazık ki toprakta bırakılmıyor. Yumrular soyulup, suda kaynatıldıktan sonra ürüne dönüştürülme işlemi başlatılıyor. Ardından kurutulup, öğütülüyor. Bu işlem yumrular beyazımsı bir toza dönüşünceye kadar devam ediyor. Aslında, sökülen iki yumrudan büyük olanının alınıp, küçük olanının toprakta bırakılması bu nadide çiçeğin yok olmasını önlediği bilinse de, ne yazık ki gözü son derece aç olan insanoğlu tarafından buna pek özen gösterilmiyor.
PARA VE HAPİS CEZASI
Son yıllarda, felaket senaryolarını andıracak bir şekilde ülkemiz topraklarında yetişen orkidelerin "tür" sayısında hızlı bir azalma yaşanıyor. Bunlardan, Antik Likya, Antik Isaura, Kayışlı Toros ve Amanos Orkide türlerini bir daha topraklarımızda asla göremeyeceğiz. Doğada orkide görmek giderek zorlaşırken, endemik türler de dahil olmak üzere pek çok orkide, ancak kutsal diye dokunulmayan türbe çevreleri veya mezarlıklarda kendilerine yaşam alanı bulabiliyor. Yani, türbe ve mezarlıklar ne acıdır ki Türkiye'de orkidelere hayat veren "son sığınma alanları" olarak gösteriliyor. Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde salep üretimi yasaklanmış durumda. Hollanda ve Almanya gibi ülkelerde tek bir orkide çiçeğinin koparılmasının cezası dahi 1000 Euro civarında. Üstelik para cezasının yanı sıra, caydırıcılık pekişsin diye iki yıl hapse varan cezalar uygulanmakta. Ülkemizde orkidelerin hayatta kalabilmesinin tek yolu ise acilen salep üretiminin sınırlandırılması veya yasaklanması olarak gösteriliyor. Bir başka ifadeyle içilen bir yudum salep ve yenen her salepli dondurmayla bu eşsiz doğa hazinemiz hızla yok oluyor.

'YOK OLMASINLAR'
Yıllardır, dondurma yapımında salep kullandığını ifade eden Tireli pastane işletmecisi Ayhan Toran (71), "Halk arasında "tilki kuyruğu", "tavşan topuğu", "katır tırnağı" ve "karagöz" diye bilinen orkide türlerinin artık bu işi yapanlar tarafından fazla bulunmadığı söyleniyor. Eğer, bu nadide çiçekler yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldıysa, ben kendi adıma dondurma yapımında salep kullanmayabilirim. Önemli olan bu türlerin topraklarımızda yaşamaya devam etmesidir" şeklinde konuştu.

NADİR UYSAL