"15 yıl önce başlasaydık şimdi uçak üretiyorduk"

TURGAY NOYAN
Bursalı Durmazlar firması, kendi imkıyla tamamen özgün Türk tramvayını üretmeyi başardı. İlk tramvay Eylül ayında Berlin'de yapılacak fuarda görücüye çıkacak. Firmanın sahibi Hüseyin Durmaz, "Bu işe 10 yıl önce başlasaydık, şimdi uçak üretimi için kolları sıvamıştık" diyor.
Hüseyin Durmaz'ın en büyük hedefi hem yurtiçinde hem de yurtdışında İpek Böceği adını verdikleri kendi tramvaylarının yolcu taşıdığını görmek. İzmir'in EXPO'ya bu kez kesinlikle ev sahipliği yapacağına inandığını söyleyen işadamı, "En büyük hayalim, İzmir EXPO 2020'de İpek Böceği'nin Kordon'da yürüdüğünü görmek" diyor.
İLERİ TEKNOLOJİ
Tramvay yapmak. Belki de insana ilk söylendiğinde çok da kolay bir şey gibi geliyor. Ancak işin içine girildiğinde gerçekten de son derece zor ve komplike bir iş olduğunu görüyorsunuz. İlk Türk tramvayı İpek Böceği'ni Bursa'daki fabrikasında inceleme fırsatım oldu. Projenin yaratıcılarından Şehime Kahveci ve Durmazlar Holding'in yöneticisi Hüseyin Durmaz'la görüştüm, konuyla ilgili söyleştik.
Bir bilgiyi öncelikle okurlarımızla paylaşmakta fayda var. Tramvay üretimi üst düzey teknoloji isteyen bir sanayi dalı. Hemen her yeri için özel yazılımlar istiyor. Birinin patenti ile hemen bu işe başlayabilirsiniz. Ama baştan sona özgün bir proje yapayım dediğiniz zaman büyük bir ARGE çalışmasına ihtiyacınız var. Nitekim Durmazlar'da, bu proje için start verildiği andan itibaren ARGE bölümünde 60 mühendis çalışmaya başlamış. Şu anda da aynı hızla devam ediyorlar... Projede çalışanların toplam sayısı ise şu anda 100 kişi. Gelecek siparişlerle birlikte istihdam sayısı da katlanarak artacak...
İşte Hüseyin Durmaz ve İpek Böceği'nin öyküsü:
-Üçüncü İpek Böceği de ortaya çıkmış. Ne zaman tamam biz bu işi tamamladık diyeceksiniz?
İlk İpek Böceği prototip çalışmaydı. İnnotrans Berlin Fuarı'na götüreceğimiz gri renkli olanı ise tam anlamıyla bitmiş, yola çıkmaya hazır bir araç olacak. O aracımız özel TIR'a yüklendiği gün 2.5 yıl önce çıktığımız maceramızda mutlu sona erişmiş, 'İşte şimdi tamam' demiş olacağız ve o andan itibaren Rina sertifikasıyla yurtdışına ihraca başlayabiliriz.
- Aracın ne kadarı sizin eseriniz?
İki türlü söyleyelim. Birincisi % 100'ü bizim... Sıfırdan başlayarak her şeyini biz tasarladık. İlk işimiz 'Raylı Sistem Üretebilme Belgesi' almak oldu. Her şeyi biz yapıyoruz. İğneden ipliğe tasarımını bizim ARGE bölümümüz gerçekleştirdi. Bunu için özel yazılımlar, özel makineler, özel kalıplar hazırladık. Ama seri üretime başladığımız zaman bile tamamını biz yapmayacağız. Örneğin koltuklar, özel yanmaz kumaş üretimi, motor yapmak bizim işimiz değil. Zaten rantabl da değil. Bazı şeyleri yan sanayiden alacağız.
Yerli oranını soracak olursanız şu anda % 40'ı yerli. Bunu 5 yılda % 70'e, 10 yılda ise % 100'e çıkartmayı planlıyoruz.

GÜVENİRLİLİK TESTİ
- Bir tramvay üretildikten sonra tüm şehirlerde kullanılabiliyor mu?
Maalesef öyle olmuyor. Kullanılacağı şehrin, bölgenin kapasitesine, topografik yapısına göre tüm yazılımlar yeniden yapılıyor. Mekatronik (yazılım işlemleri) işin can damarı. Kaç Bogie kullanılabilecek, kapasite ne olacak her şey yeniden hesaplanıyor.
- Bogie nedir?
Yürüyen aksam diye özetleyeyim. Gövde bunların üzerine oturuyor. En önemli kısım bu. Bizim ilk yaptığımız bogie Çek Cumhuriyeti'ne VUZ test merkezine gitti. Burada dünyanın her noktasından gelen bogie'ler test ediliyor. 30 yılda göreceği tüm darbeleri, çekmeleri, itmeleri, kasmaları uyguluyorlar. En ufak bir çapak, çatlak, deformasyon, milim oynamaya hoşgörü yok. İlk seferinde bu testleri geçip güvenilirlik sertifikası aldık. Şunu da söyleyeyim burada bu testi kendi ürünü ile geçen altıncı ülke olarak adımızı yazdırdık. Kendileri bile hayretle, takdirle karşıladılar.
- İpek Böceği adını nereden buldunuz?
Bursa'nın özgün bir eseri ortaya çıkıyordu. Bu şehir yıllarca ipek üretimiyle, ipekle adını duyurmuş. İpek böceği onun en önemli yaratığı. Gerçekten çok hoş oldu. Ön vagona yandan baktığınızda aynaların ipek böceğinin antenlerini anımsattığını göreceksiniz... Dünya da bizi böyle tanıyacak...
- Metro vagonu da yapacak mısınız?
Tabii yapılabilir. Şunu söylemek yazım bizim yaptığımız % 100 alçak sistem tramvay. Asfalt yoldan binme yüksekliği sadece 35 santimetre. Yaşlısı da, sakatı da rampaya, kaldırıma çıkmak zorunda kalmadan binebilecek. Bu gerçekten de zor bir iş. Ama başardık...
- Şu anda tasarlanan kaç vagonlu?
Beş modüllü, üç bogie'li olacak. Yani üç bogie'ye oturacak. Başta ve sondaki bogie'lerde motorları bulunacak. 280 kişi kapasiteli. 58 kişilik de oturarak yolculuk yapabilecek. Bu aracımız iki yöne de hareket edebiliyor.
ONAY BELGESİ ALINDI
- Hedef yurt içi mi, yurtdışı mı?
Elbette yurtiçinden şeref duyarız ama asıl hedefimiz yurtdışı satışları. Bunun için tip onay belgesi de tamam. Bunu ihraç etmeye başladığımızda en büyük mutluluğu duyacağız. Tabii tramvaylarımızın kullanıcısı olarak bize ilk günden bu yana destek veren Bursa Büyükşehir Belediyesi ilk başta geliyor. Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe ve Başkan Danışmanı Mehmet Taha Aydın ilk baştan bu yana projeye destek verdi, Taha bey danışmanlık yaptı. Onlar rayları döşemeye başladıkları andan itibaren biz de tramvayları yetiştirmek için var gücümüzle çalışacağız.
- İzmir'le ilgili neler düşünüyorsunuz?
Önce şunu söyleyeyim. İzmir kültür alt yapısıyla, iş kültürüyle en önemli kentlerimizden biri. Ama fuar işinde Türkiye'nin öncüsü olmasına rağmen eski ağırlığını muhafazada zorlanıyor. Ben geçen sefer haksızlıkla elinden kaçırdığı EXPO'ya bu kez ev sahipliği yapabileceğine inanıyorum. Aldığı an fuar geçmişi ile ilgili eski günlerine de dönebilecek. Bu fuar sadece İzmir'e değil, ülkemize de hareket getirir. Kısacası herkesin destek vermesi gerekir. Benim hayalim de, 2020 EXPO'yu kazanmış İzmir'in caddelerinde İpek Böceği'nin şehre gelen tüm konukları taşıdığını görebilmek. Kordon'da İpek Böceği... Bunu Kordon'da kutlamaya değmez mi?..
- Makine fabrikanız var. Kolay değil. Bu süreç nasıl başladı?
Babam Ali Durmaz tornacı çıraklığıyla başladığı iş hayatında ciddi bir sanayi yatırımı gerçekleştirdi. Firmamız 56 yıllık. Bizler yani çocukları da onun çizdiği yolda devam ediyoruz. Ablam Fatma ve kardeşim Sinan da işin başındadır. Bu proje için ilk başladığımızda insanlar resmen gülüyordu. Birkaç ay geçtikten sonra "Hani nerede tramvay" diye iyice alaya alır oldular. Ama hiç yılmadan gece gündüz çalışarak 2,5 yılda ortaya çıkarttık. En mütekamil firmalarda bile süre 5 yıl olarak değerlendiriliyor. Örneğin Bombardier'de böyle bir üretim için 5 yıl veriliyor...

REKABET GÜCÜMÜZ VAR
- Bu iş ne büyüklükte bir yatırım gerektiriyor? Bu işin neresindeyiz? Fiyat olarak avantajımız olacak mı?
Önce şunu söyleyeyim. Biz Türkiye olarak tramvay üretiminde 100 yıl geç kalmışız. Şimdi süratle en ileri işleri yapmaya soyunduk. Böyle bakıldığında destek şart. 2,5 yılda geldiğimiz yere bakınca da hayıflanmamak elde değil. Çok rahatlıkla şunu söyleyebilirim. Biz bu işe 15 yıl önce başlamış olsaydık, şu anda uçak üretimi için kolları sıvamıştık. Kısmet, Allah büyük bakarsın yine gireriz... Yatırıma gelince bu işe sıfırdan başlamak için 100 milyon euroluk bir yatırım gerekiyor. Fiyat olarak da en az, en az rakiplerimizden % 30 daha ucuz oluruz. Bu da böyle bir piyasada bize inanılmaz rekabet gücü kazandırır...