Sosyal güvenlik mevzuatımız işverenleri koruduğu kadar çalışanları da koruyan düzenlemeler içeriyor.
Bunlardan birisi de işçinin işten ayrılmasıyla ortaya çıkan tazminat hakkı. Burada karşımıza iki türlü tazminat çıkıyor. Birincisi kıdem tazminatı ikincisi ise ihbar tazminatı.
EN AZ 1 YIL ÇALIŞILMALI
Kıdem tazminatı genel anlamıyla kendi istek ve kusuru dışında işten çıkartılan işçilere ödeniyor. Kıdem tazminatında süre şartı da bulunuyor. Kıdem tazminatı alabilmek için aynı işyerinde en az 1 yıl çalışmış olmak da gerekiyor.
6 AY YETERLİ OLUYOR
İkinci tazminat biçimi ise ihbar tazminatı. İhbar tazminatında sizin işten ne şekilde ayrıldığınızın bir önemi yok. Yani istifa etseniz de işten çıkartılsanız da ihbar tazminatı şartları oluşabiliyor. İhbar tazminatının en önemli özelliği ise iki taraflı olması. İşverenin de işçinin de iş sözleşmesini feshedeceğini belli bir süre önce karşı tarafa bildirme zorunluluğu bulunuyor.
Bu süreyi de o işyerindeki kıdeminiz yani çalışma zamanınız belirliyor. Bu süreye uymadan işten çıkartılan çalışanlara kıdemine göre ihbar tazminatı peşin olarak ödeniyor. Bu bakımdan emekli yahut emekli olmayan işçi ayrımı yapılamıyor.
Daha açık bir ifadeyle eğer işçi "Ben yarın işe gelmiyorum" deyip ayrılırsa ihbar tazminatı ödüyor. İşveren de '"yarın işe gelme" derse hem kıdem hem ihbar tazminatı ödüyor.
SÜRELER BELİRLENİYOR
İş Kanunu'nun 17. Maddesindeki düzenlemeye göre, ihbar süresine uyulmadığı zaman ihbar tazminatı ödemesi gerekiyor. İhbar süresi 6 aydan 1,5 yıla kadar olan çalışma süresi için 4 hafta olurken, ödenecek ücret de 1 aylık maaş oluyor. 1.5 yıldan 3 yıla kadar çalışanlar için 6 hafta ve 1,5 aylık maaş, 3 yıldan fazla çalışma için ise 8 hafta yani 2 aylık maaş şeklinde ödeniyor.
Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile artırılabiliyor. Eğer işçi bu sürelere uymadan işten ayrılırsa bu kez işverene aynı şekilde ödeme yapıyor. İhbar tazminatı böylece iki taraflı bir uygulama olarak değerlendiriliyor.
Yine işveren fesih hakkını kötüye kullanmışsa bu sürelerin üç katı tutarında kötü niyet tazminatı da ödüyor.
YARGIDAN KARAR ÇIKTI
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi'nin kararı ile ihbar tazminatının sözleşmeyi bozan taraf tarafından ödeneceği de hükme bağlanmış oldu. İhbar tazminatının iş sözleşmesini fesheden tarafın karşı tarafa ödemesi gereken bir tazminat olduğunun vurgulandığı kararda; "İş sözleşmesini fesheden tarafın ihbar tazminatına hak kazanması mümkün olmaz" denildi.
5 YILA DİKKAT EDİLMELİ
Kıdem ve ihbar tazminatını alamayan ya da eksik alan çalışanlar, arabulucuya başvurarak hakkını arayabiliyor. Arabulucuya başvuru için zaman aşımı 5 yıl. Yani işten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde başvuru yapmak gerekiyor. Arabulucu konuyu en fazla 4 hafta içinde sonuçlandırıyor. Eğer uzlaşma sağlanamazsa, çalışan hakkını iş mahkemesinde dava açarak arayabiliyor.
KIDEME GÖRE TAZMİNAT
NASIL HESAPLANIYOR
Brüt maaşı 5.000 TL olan 5 yıllık bir çalışanın ihbar tazminatı şöyle hesaplanıyor:
■ İhbar süresi 8 Hafta (56 gün) ■ 5000/ 30 = 166,67 TL (günlük ücret) ■ 56 gün X 166,67 = 9.334 TL (brüt ihbar tazminatı) ■ 9.334 X %15 = 1.400 TL (gelir vergisi) ■ 9.334 X %0,948 = 88,48 TL (damga vergisi) ■ 9.334 - (1.400 + 88,48) = 7.845,52 TL (ödenecek ihbar tazminatı)
İSTİFA EDENE DE ÖDENİYOR
Kıdem tazminatını almak için kendi istek ve kusuru dışında işten çıkartılmak gerekse de bunun bazı istisnaları var. 1475 sayılı yasanın 14. Maddesi gereğince emeklilik, askerlik, kadınlar için evlilik sebebiyle ayrılanlar tazminatlarını alabiliyor. Yine emeklilik için yaş dışındaki şartları tamamlayanlar da istifa ederek tazminat alabiliyor.
Bu şartlar 9 Eylül 1999 öncesi için 15 yıl 3600 gün sonrası için ise ya 7 bin gün ya da 25 yıl 4500 gün olmaktadır.
Yine İş Kanununda 24. maddede belirtilen haklı fesih şartlarını kullanarak ayrılanlar da tazminatlarını alabiliyor.